Strona główna

Z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie do Żarowa – krótko o historii i jej bezcennych pamiątkach

W obliczu klęski w Kampanii Wrześniowej 1939 roku, jeszcze w tym samym miesiącu zaczęły powstawać pierwsze oddziały Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wówczas zwane Armią Polską we Francji. Ochotnikami byli Polacy przebywający wówczas we Francji, Belgii, Holandii i na Wyspach Brytyjskich. Podstawą do sformowania polskich jednostek wojskowych była polsko-francuska umowa zawarta 9 września 1939 roku oraz umowa z 4 stycznia 1940 roku o utworzeniu Wojska Polskiego. Na mocy tej ostatniej przystąpiono do tworzenia jednostek wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki wojennej. Wedle szacunków w 1940 roku Armia Polska we Francji liczyła ok. 85 000 żołnierzy. W okresie od listopada 1939 roku sformowano cztery dywizje piechoty (1. Dywizja Grenadierów, 2. Dywizja Strzelców Pieszych, 3. Dywizja Piechoty, 4. Dywizja Piechoty) oraz jedną brygadę pancerno-motorową (10. Brygada Kawalerii Pancernej). Ze sformowanych oddziałów wydzielono część sił i utworzono w ten sposób Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich, która w maju 1940 roku wzięła udział w bitwie o norweski Narvik. W kwietniu 1940 roku sformowano na terenie Syrii Samodzielną Brygadę Strzelców Karpackich. Po klęsce Francji udało się ewakuować około 27 000 żołnierzy i oficerów PSZ do Palestyny i Wielkiej Brytanii. W Wielkiej Brytanii powstał I Korpus Polski. Polacy otrzymali tam zadanie zorganizowania obrony wschodniego wybrzeża Szkocji. 8 października 1940 roku w strukturze organizacyjnej I Korpusu Polskiego znajdowały się: Sztab I Korpusu, 1. Brygada Strzelców, 2. Brygada Strzelców, 3. Brygada Kadrowa Strzelców, 4, Brygada Kadrowa Strzelców, 5. Brygada Kadrowa Strzelców, 7. Brygada Kadrowa Strzelców, 1. Pułk Czołgów, 1. Batalion Saperów, 1. Dywizjon Rozpoznawczy, 1. Dywizjon Artylerii Ciężkiej, 1. Kompania Łączności, 1. Kolumna Samochodowa, 1. Kolumna Sanitarna, 1. Park Intendentury, 1. Park Uzbrojenia, 1. Park Samochodowy, Stały Szpital Wojenny Nr 1, Stały Szpital Wojenny Nr 2. Korpus liczył 3498 oficerów i 10 884 żołnierzy. W związku ze spodziewaną inwazją niemiecką otrzymał za zadanie obronę 200-kilometrowego odcinka wybrzeża od Firth of Forth do Montrose w Szkocji.

Czytaj więcej: Z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie do Żarowa – krótko o historii i jej bezcennych pamiątkach

Kilka słów o "krwi przemysłu chemicznego" wytwarzanej niegdyś w Żarowie

Piryt to minerał żelaza z gromady siarczków. Jego nazwa pochodzi od greckiego pyr – ogień oraz pyrites – iskrzący, gdyż minerał ten iskrzy się pod wpływem uderzeń krzesiwa (krzemienia, twardego metalu). Piryt występuje niemal we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych. Często zawiera domieszki niklu, kobaltu, cynku, srebra, złota, miedzi. Minerał pod wpływem tlenu i wilgoci atmosferycznej ulega szybkiemu powierzchniowemu wietrzeniu, utleniając się do tlenków i wodorotlenków żelaza oraz siarczanów żelaza (korozja atmosferyczna). Nawet dotknięcie palcem ścian kryształu pirytu może skutkować pojawieniem się rdzy na jego powierzchni w ciągu kilku dni, ze względu na naturalną wilgoć i kwaśny odczyn skóry. Piryt, jako siarczkowa ruda żelaza, jest surowcem do otrzymywania dwutlenku siarki i surówki żelaza. Z uzyskanych półproduktów wytwarza się kwas siarkowy i żelazo. To właśnie odkrycie pokładów pirytu zlokalizowanych przy drodze do Łażan, było głównym powodem, dla którego w 1858 roku Carl von Kulmiz wybudował w Ida und Marienhütte obok Żarowa Fabrykę Chemiczną „Silesia”. Warto dodać, że była to wówczas pierwsza tego typu fabryka na Śląsku, która przez swoje pierwsze cztery lata istnienia produkowała jedynie kwas siarkowy w oparciu o złoża lokalne, a następnie surowiec przywożony tutaj koleją z Westfalii oraz Węgier. Tylko w 1872 roku Silesia Verein Chemischer Fabriken A.G. wyprodukowały, aż 15 000 ton kwasu siarkowego oraz ogromną ilość koncentratu kwasu siarkowego (7 ton dziennie). Sądzić należy, że podczas I wojny światowej kwas siarkowy niezbędny do produkcji materiałów wybuchowych, był najważniejszym produktem opuszczającym żarowską "Silesię". Jak podają źródła w nocy z 6 na 7 maja 1917 roku na oddziale benzolu wybuchł ogromny pożar, który zniszczył m. in. zakład produkcji kwasu siarkowego. Jego produkcję tzw. metodą wieżową, wznowiono dopiero w 1926 roku. W latach II wojny światowej, wyjeżdżające z Żarowa cysterny wypełnione kwasem siarkowym, trafiały następnie do fabryk produkujących kruszące materiały wybuchowe. Materiały te stosowano (również obecnie) przede wszystkim do elaboracji min morskich, bomb głębinowych, głowic bojowych torped, do wypełnienia korpusów przecinaków wybuchowych oraz w ładunkach okrętowej sekcji minerskiej, do elaboracji pocisków artyleryjskich, moździerzowych, głowic bojowych, rakiet, do elaboracji min przeciw piechocie i czołgowych do lontów detonacyjnych, do wszelkich prac inżynieryjnych, dywersyjnych itp. Wytwarzany w Żarowie kwas siarkowy i azotowy, w połączeniu z toluenem służył w szczególności do produkcji trotylu – organicznego związku chemicznego, nitrozwiązku, który powszechnie stosowano jako kruszący materiał wybuchowy (w armii niemieckiej od 1902 roku).

Czytaj więcej: Kilka słów o "krwi przemysłu chemicznego" wytwarzanej niegdyś w Żarowie

Tajemnica Cegielni Tonwerke

19.02.2016 - I Żarowska Prelekcja Historyczna

I Żarowska Prelekcja Historyczna - 19.02.2016

I Żarowska Prelekcja Historyczna już za nami. Licznie zgromadzona w kawiarni GCKiS publiczność miała niepowtarzalną okazję usłyszeć o legendarnym złotym pociągu oraz tajemnicach i skarbach skrywanych przez Masyw Ślęży. O tych wszystkich ciekawostkach opowiedziała w niepowtarzalny sposób znana podróżniczka i pisarka pani Joanna Lamparska. Nasza dotychczasowa współpraca oparta na wspólnym odkrywaniu tajemnic historii nabiera tempa, a co najważniejsze przyniosła mieszkańcom Żarowa wiele emocji podczas wczorajszego spotkania. Drugim tematem Żarowskich Prelekcji był jeniecki system obozowy w okolicy Żarowa. Mało znane fakty oraz bezimienne groby tych, którzy swój udział w II Wojnie Światowej przepłacili niewolą, ciężką pracą i tragiczną śmiercią. Dla wielu Naszych słuchaczy spore zaskoczenie, szok, niedowierzanie a także cenne mailowe informacje i wskazówki przesłane po zakończeniu prelekcji. W imieniu Joasi Lamparskiej oraz Naszym składamy serdeczne podziękowania dla mieszkańców Żarowa oraz wszystkich przyjezdnych z pobliskich i odległych stron za tak liczną obecność i "żywe" zainteresowanie tematyką historyczną. Dla WAS było warto i niebawem spotkamy się ponownie z jeszcze większą dawką historycznych sensacji oraz "nowymi twarzami", które zaprezentują swój dotychczasowy dorobek odkrywczy, twórczość oraz niezwykle interesujące tematy. Do zobaczenia na II Żarowskiej Prelekcji Historycznej.

Czytaj więcej: I Żarowska Prelekcja Historyczna - 19.02.2016

I Żarowska Prelekcja Historyczna

Zapraszamy serdecznie na I Żarowską Prelekcję Historyczną, która odbędzie się w dniu 19 lutego 2016 r., o godzinie 18:00 w kawiarni Gminnego Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. W programie: "Legendarny Złoty Pociąg" - prelekcja Joanny Lamparskiej, znanej dziennikarki, podróżniczki, autorki wielu książek o Dolnym Śląsku, "Kdo 43 i 1196 - jeniecki system obozowy w okolicy Żarowa" - prelekcja Bogdana Muchy, archeologa i specjalisty d/s zbiorów muzealnych w GCKiS, opiekuna Żarowskiej Izby Historycznej, autora licznych opracowań z zakresu historii i archeologii gminy Żarów

Czytaj więcej: I Żarowska Prelekcja Historyczna

Pergola w parku przypałacowym w Łażanach

Jak czytamy w książce Tomasza Ciesielskiego Gmina Żarów. Monografia historyczna ... Otaczający posiadłość ogród o charakterze parku krajobrazowego powstawał na przestrzeni XIX w. Ciekawymi elementami ogrodu są monumentalna pergola o cechach klasycystycznych i "grota", stanowiąca obudowę źródła. W zamierzeniach stanowiły one zapewne część projektowanego założenia parkowego utrzymanego w stylu angielskim, którego budowy jednak zaniechano. Pergola założona jest na planie wydłużonego prostokąta. Dwie krótsze ściany – pełne murowane, dwie długie – kolumnowe. Zdwojone kolumny doryckie podtrzymują masywne belkowanie, trzony kolumn z enthasis, na ćwierćwałkach kolumn klasycystyczne girlandy. Ściany pergoli pokrywał daszek dwuspadowy. Od strony pałacu przyległa do pergoli oranżeria, obecnie całkowicie zrujnowana. Wszystkie budowle jeszcze pod koniec lat 50-tych były w dobrym stanie. Sam park powstał dopiero w 2 poł. XIX w., kiedy to obsadzono drzewami rozległy, ogrodzony może już w XVII w. teren dworski, przeznaczony dawniej na pastwiska, sad i stawy rybne. Teren nie otrzymał jakiejś celowej formy kompozycyjnej, brakowało w nim też ozdobnego detalu architektonicznego. Mowa jest tutaj rzecz jasna o parku przypałacowym w Łażanach oraz znajdujących się tam budowlach. Czym zatem jest wspomniana wcześniej pergola, jaka jest geneza i funkcja tej budowli ?

Czytaj więcej: Pergola w parku przypałacowym w Łażanach

Wiejskie szkoły w gminie Żarów do 1945 roku

Wiejskie szkoły na obszarze Śląska, działały już w XIV wieku, jednak wzmianki o nich z okresu poprzedzającego XVI wiek są znikome. Być może już na przełomie XV i XVI wieku, tzw. szkoły parafialne funkcjonowały przy każdym probostwie. Ok. 1500 roku być może istniały już szkoły w Łażanach (Laasan) i Mielęcinie (Pfaffendorf) o czy wspomina niemiecki badacz C.Herold w swoim opracowaniu pt. Schematismus der offentlichen evangelischen und katolischen Volksschule des Reg.-Bez, Breslau 1911. Prężny rozwój oświaty skupionej w osadach wiejskich nastąpił w XVI wieku za sprawą ruchu reformatorskiego jak i kontreformacji. Zarówno protestanci jak i katolicy zainteresowani byli wówczas zakładaniem szkół przy każdej parafii. Negatywny wpływ zwłaszcza dla rozwijającego się szkolnictwa protestanckiego przyniosły lata wojny trzydziestoletniej 1618-48 i akcja kontreformatorska, która wykorzeniła oświatę wraz z parafiami ewangelickimi. Jej powolna odbudowa w oparciu o sieć parafii katolickich nastąpiła w 2 połowie XVII wieku. W początkach XVIII wieku oprócz szkół łażańskiej i mielęcińskiej, działały szkoły w Bukowie (Bockau), Imbramowicach (Ingramsdorf; powstała przed 1677 r. ?), Krukowie (Raaben; powstała w 1670 r. ?) oraz w Wierzbnej (Würben; przed 1700 r.). Lata 40-te XVIII wieku to czas, kiedy Śląsk przechodzi pod panowanie Królestwa Pruskiego. W praktyce dla szkolnictwa oznaczało to odtworzenie na nowo sieci szkół protestanckich, których w ciągu zaledwie 5 lat powstał kilkaset. W tym czasie powstają szkoły w Gołaszycach (Gohlitsch), Imbramowicach (Ingramsdorf), Łażanach (Laasan) oraz w 3 ćwierci XVIII wieku w Przyłęgowie (Preilsdorf). Kolejne lata przyniosły wzrost zainteresowania sprawami oświaty oraz regulaminy dla szkół katolickich i ewangelickich w kwestii wieku uczniów obowiązków i czasu trwania edukacji. Ustawy szkolne z lat 1800-1801 nie tylko obciążały kosztami utrzymania szkoły przez gminę w 2/3 i zwierzchność feudalną 1/3, lecz także określały czas trwania edukacji w szkołach elementarnych dla dzieci w wieku 6 do 13 lat i w niedziele do 16 roku życia. Rozbudowa sieci szkół elementarnych przyniosła w 1 połowie XIX wieku powstanie placówek w Kalnie (Kallendorf) i Zastrużu (Sasterhausen).

Czytaj więcej: Wiejskie szkoły w gminie Żarów do 1945 roku

Wystawa "Żołnierze Wyklęci" w Żarowskiej Izbie Historycznej

Żołnierze wyklęci, żołnierze niezłomni – pod tymi nazwami kryje się antykomunistyczny, niepodległościowy ruch partyzancki, stawiający opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR, toczący walkę ze służbami bezpieczeństwa ZSRR i podporządkowanymi im służbami w Polsce. Liczbę członków wszystkich organizacji i grup konspiracyjnych szacuje się na 120-180 tysięcy osób. W ostatnich dniach wojny na terenie Polski działało 80 tysięcy partyzantów antykomunistycznych. Ostatni członek ruchu oporu – Józef Franczak ps. „Lalek” z oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka” – zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami (woj. lubelskie) osiemnaście lat po wojnie – 21 października 1963 roku. W praktyce jednak większość organizacji zbrojnych upadła na skutek braku reakcji mocarstw zachodnich na sfałszowanie przez PPR wyborów do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 i powyborczej amnestii, po której podziemie liczyło nie więcej niż dwa tysiące osób. W walkach podziemia z władzą zginęło około 15 tys. ludzi, w tym około 7 tys. członków podziemia. Żarowska Izba Historyczna oraz Stowarzyszenie GRH "Pancerni" Strzegom serdecznie zapraszają na wystawę "Żołnierze Wyklęci", którą obejrzeć będzie można w dniach 28.02.-27.03.2016 r. w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Armii Krajowej 40 (w godzinach otwarcia). Serdecznie Zapraszamy !!!

Czytaj więcej: Wystawa "Żołnierze Wyklęci" w Żarowskiej Izbie Historycznej

Pionierzy - kilka słów o działalności grup operacyjnych na Ziemiach Odzyskanych i dokumencie z 1945 roku

Jeszcze w 1945 roku, a więc w początkowej fazie zasiedlenia ziem odzyskanych, dużą rolę odegrały tzw. grupy operacyjne, kierowane tam przez władze państwowe, samorządowe, poszczególne resorty, instytucje szczebla centralnego oraz partie polityczne. Zadaniem tych grup była organizacja życia polskiego na przejmowanych przez Polskę ziemiach zachodnich, w tym powoływanie administracji państwowej i samorządowej. Uchwała Rady Ministrów z dnia 14 marca 1945 roku wyznaczała podział administracyjny ziem zachodnich na cztery okręgi pod kierownictwem pełnomocników Rządu RP (Śląsk Opolski, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie, Warmia i Mazury). Biorąc pod uwagę stopień trudności w powierzonych zadaniach pełnomocnikom rządu na ziemiach odzyskanych przyznano szerokie uprawnienia. Osobom tym podlegały wszystkie urzędy i instytucje (bez organów sprawiedliwości). W stosunku do władz niezespolonych pełnomocnicy rządu pełnili funkcje koordynacyjne z prawem uchylania decyzji sprzecznych z obowiązującym prawem lub godzących w interes publiczny. Pełnomocnicy byli zobowiązani do powołania grup operacyjnych, a następnie wysłania ich w teren z zadaniem zorganizowania administracji stopnia okręgowego i obwodowego. Pełnomocnicy obwodowi mieli zorganizować zarządy miejskie i gminne. Aby przystąpić do wykonania zadań należało skompletować grupy operacyjne. Ekipy administracyjne kompletowano w rożnych ośrodkach. Grupy operacyjne dla Dolnego Śląska powstawały w Kielcach i Krakowie, a pełnomocnikiem na okręg Dolnego Śląska był od marca 1945 do maja 1946 roku Stanisław Piaskowski, wcześniej pełniący obowiązki wicewojewody kieleckiego.

Czytaj więcej: Pionierzy - kilka słów o działalności grup operacyjnych na Ziemiach Odzyskanych i dokumencie z...