Żarowska kapsuła czasu z 1883 roku

Latem 2006 roku, przeprowadzony został remont elewacji i pokrycia dachu budynku Banku Spółdzielczego w Żarowie, znajdującego się przy ul. Armii Krajowej 48. Jak czytamy w Gazecie Żarowskiej nr 29 z dnia 25 sierpnia 2006 r. (nr dostępny do wglądu w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Żarów): "Podczas remontu dokonano demontażu wieży wraz z górną częścią metalową, do której należy między innymi kula o średnicy 50 cm. Wewnątrz kuli znaleziono puszkę metalową w kształcie walca o długości 21 cm i 6,7 cm średnicy. 15 września Wojewódzki Urząd Zabytków zorganizował spotkanie w Żarowie, podczas którego dokonano komisyjnego otwarcia tejże puszki. Znajdowały się w niej dokumenty pisane odręcznie w języku niemieckim z datą 10 października 1883 r. Było tam też zdjęcie o wymiarach 10 na 6 cm podpisane Anton Schubert. Oprócz tych dokumentów w puszce znaleziono trzy egzemplarze gazet: Schlesische Zeitung nr 685 (lub 693 – druk jest niezbyt wyraźny) i 705 z 1883 r. oraz jeden egzemplarz gazety Sarauer Anzeiger nr 81/1883 – jest to najprawdopodobniej odpowiednik Gazety Żarowskiej". Odkryte dokumenty, gazety i fotografia zapieczętowane były w tzw. kapsule czasu. Czy podobne znaleziska są dosyć częste ? Czym była owa kapsuła czasu ?

Kapsuła czasu jest to pojemnik lub miejsce, w którym umieszcza się różnego rodzaju przedmioty lub też informacje przeznaczone dla przyszłych pokoleń. Najczęściej kapsuły czasu tworzone są i ukrywane podczas ważnych wydarzeń takich jak np. wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę. Tak naprawdę nie wiadomo kiedy dokładnie powstała pierwsza kapsuła czasu. Przyjmuje się powszechnie, że nie wcześniej niż w 1876 r., choć mogą istnieć kapsuły znacznie starsze, do tej pory nie odkryte. Samo określenie "kapsuła czasu", zostało stworzone znacznie później bo w 1939 r. Wymyślił je niejaki George Edward Pendray, wówczas pracownik amerykańskiego przedsiębiorstwa Westinghouse Electric Company, które specjalizowało się w produkcji urządzeń wykorzystujących energię nuklearną, ich bieżącej obsłudze, serwisie oraz kontroli, a także w projektowaniu siłowni jądrowych na rzecz sektora cywilnego i wojskowego. Do ciekawostek związanych ze wspomnianym przedsiębiorstwem, należy fakt, że podczas trwania Wystawy Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku zaprezentowało ono kapsułę czasu własnego projektu. Była to podłużna skrzynia o średnicy 16 cm i 2,3 m długości oraz wadze ok. 360 kg. Wykonano ją z miedzi, chromu oraz stopu srebra. W jej we wnętrzu umieszczono przedmioty codziennego użytku takie jak: kłębek nici, lalkę, księgę z opisem kapsuły i jej twórców, flakonik z nasionami zboża, mikroskop oraz kronikę filmową. Kapsułę zakopano w parku Flushing Meadows, gdzie odbywała się wystawa. W 1965 roku w jej pobliżu zakopano drugą kapsułę. Obie spoczywają na głębokości ok. 5 m i mają zostać otwarte w 6939 roku.

Zawartość kapsuły czasu zakopanej w 1939 roku w parku Flushing Meadows. Replika w zbiorach Heinz Museum w Pittsburgu (źródło)

 Chwila zakopywania kapsuły czasu w parku Flushing Meadows. Na fotografii po prawej pomysłodawca terminu "kapsuła czasu" George Edward Pendray (źródło)

W ostatnim czasie w Polsce odnalezione zostały kapsuły czasu w Jeleniej Górze, Łodzi oraz w miejscowości Prusy. W 2010 roku podczas remontu Wieży Zamkowej w Jeleniej Górze, odkryto w kuli odnawianego obiektu kapsułę czasu w postaci mosiężnego cylindra, we wnętrzu którego znajdowały się sprawozdania z prac rady miejskiej z lat 1879-1880, wykaz urzędów i urzędników gazety "Merkur" oraz "Der Bote aus dem Riesengebirge", wykaz cen artykułów spożywczych oraz fotografia ratusza. Oryginały dokumentów zostały przekazane do Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze, kopie natomiast trafiły na powrót do kapsuły wzbogacone o ówczesne egzemplarze lokalnych gazet, nagrań tv oraz pamiątkową srebrną monetę wybitą z okazji jubileuszu 900-lecia miasta. W początkach 2013 roku podczas prac konserwatorskich i modernizacyjnych zabytkowego kościoła Ewangelicko-Augsburskiego św. Mateusza w Łodzi odnaleziono kapsułę czasu, która ukryta była pod ołtarzem świątyni. Wewnątrz metalowej tuby znajdowały się gazety, banknoty, monety oraz dokument spisany w 1923 roku. W dokumencie zawarta została historia budowy kościoła, którą wstrzymał wybuch I Wojny Światowej, opis trudnej sytuacji gospodarczej w Polsce po odzyskaniu niepodległości. Pod dokumentem podpisało się 345 budowniczych świątyni. Kopie znaleziska z łódzkiego kościoła trafią do nowej kapsuły czasu wraz ze współczesnymi gazetami w formie zapisu cyfrowego. Również w początkach 2013 roku odkryto kapsułę czasu podczas remontu wieży kościoła pw. św. Wawrzyńca w Prusach, gm. Kondratowice, pow. Strzelin. W kapsule znajdowały się monety, zdjęcia kościoła i dokumenty dotyczące jego budowy, odręczny list pastora, a także wydania gazety kościelnej oraz gazet lokalnych z 1939 r.: „Der Landsmann Nimptscher Zeitung” i „Schlesische Tageszeitung”. Dokumenty zostały zeskanowane i w takiej formie powróciły na kościelną wieżę. Oryginały przekazane zostały do muzeum.

 Dokumenty odkryte w kopule czasu w Jeleniej Górze (źródło) 

 Dokumenty i banknoty odkryte w kopule czasu w Łodzi (źródło)

Jak zatem widać kapsuły czasu umieszczane były dosyć często na wieżach kościołów, a także ratuszy i innych ważnych obiektów użyteczności publicznej z okazji ważnych wydarzeń w życiu lokalnej społeczności (budowa obiektów, remonty lub in.). Część historyków uważa, że typowe kapsuły czasu nie dostarczają zbyt wielu informacji historycznych i zazwyczaj wypełnione są one rzeczami o ograniczonej wartości dla przyszłych badaczy. Dlatego też odnajdywane w nich artefakty opisujące codzienne życie ludzi tj. osobiste notatki, zdjęcia i dokumenty, znacznie podnoszą wartość takiego znaleziska z naukowego punktu widzenia. Takim właśnie znaleziskiem była bez wątpienia kapsuła czasu odkryta w Żarowie. Dodać należy, iż było to czwarte znalezisko tego rodzaju na obszarze gminy Żarów, bowiem wcześniejszych dokonano w Mrowinach odpowiednio w 1817 i ok. 1965 r. Oba dotyczyły miejscowego kościoła ewangelickiego. Podczas prac związanych z remontem wieży kościoła w 1817 r., wewnątrz guza zwieńczającego hełm odkryto kasetkę, wewnątrz której znajdowały się: spisana przez pastora Lemberga krótka kronika wydarzeń polityczny z lat 1740-1744, opis budowy kościoła z listą osób wchodzących w skład rady gminnej, 6 i 15-groszowe monety z 1744 r. z wizerunkiem króla Fryderyka II. Odnalezione podczas remontu rzeczy ponownie umieszczono w guzie hełmu wieży, dołączając do nich kontynuacje kroniki autorstwa ówczesnego pastora Johanna Samuela Hoefera oraz wykaz osób, które złożyły datki na renowacje wieży. W czasie rozbiórki mrowińskiej świątyni w latach 60-tych XX w. kasetka została odnaleziona ponownie, a jej zawartość zdeponowano wówczas w świdnickim Muzeum Dawnego Kupiectwa. W 1987 roku podczas prac związanych z naprawą muru okalającego dawną posiadłość rodziny von Matuschka w Pyszczynie, odnaleziono zamurowaną butelkę, w której znajdował się dokument spisany 2 października 1923 roku przez Juliusa Kinkkopfa, asystenta gospodarczego w tamtejszym majątku. Dokument ów wyjaśniał przyczyny wystawienia nowego, murowanego ogrodzenia. W 2010 roku podczas rozbiórki starego fundamentu (pomnik poległych w I wojnie światowej) w Przyłęgowie natrafiono na butelkę, w której znajdował się list spisany 25 marca 1924 przez Waltera Hartwiga, liczne banknoty, kilka monet oraz kartki żywnościowe (całość w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej). 

 Kościół ewangelicki w Mrowinach w latach 20-tych (po lewej), na pocz. lat 60-tych (po prawej), archiwum autora

Jak wspomniano na początku, kapsuła czasu odkryta w trakcie remontu budynku Banku Spółdzielczego w Żarowie zawierała dwa odręczne dokumenty, fotografię oraz trzy egzemplarze gazet. W jednym z dokumentów spisany został życiorys ówczesnego mieszkańca Żarowa Antona Schuberta, który jako mistrz murarski i ciesielski kierował pracami przy wznoszenia budynku, gdzie ukryto kapsułę. Drugi dokument to spis znaczniejszych mieszkańców Żarowa, którzy uczestniczyli w pokrywaniu kopuły budynku. Fotografia Antona Schuberta wykonana została w wałbrzyskim zakładzie fotograficznym A. Leisnera. Gazeta Schlesische Zeitung była najstarszą i najdłużej wydawaną wrocławską gazetą, która istniała od 1734 do 1944 roku Co ciekawego jej wydawcą była rodzina von Kornów, która w latach 1867-1945 zamieszkiwała pałac w Siedlimowicach. Gazeta Sarauer Anzeiger, czyli Kurier Żarowski wydawana była od 1877 roku przez drukarnię Gustava Krause, która mieściła się przy dzisiejszej ul. Cichej. Kurier Żarowski dostępny był także poza Żarowem w Mrowinach, Jaworzynie Śląskiej, Łażanach, Piotrowicach Świdnickich, Mielęcinie, Przyłęgowie, Pastuchowie, Krukowie i w Rusku. W Kurierze Żarowskim opisywano nie tylko o sprawach lokalnych, lecz także o wydarzeniach krajowych, a nawet europejskich o czym przekonuje nas tytułowa strona nr 81 z dnia 10 października 1883 roku.

Budynek Powiatowej Kasy oszczędnościowo-kredytowej przy ówczesnej Schweidnitzer Strasse w Żarowie, lata 1910-1930, archiwum autora

Budynek Banku Spółdzielczego przy ul. Armii Krajowej 48, fot. B.Mucha

Demontaż metalowej kuli zawierającej kapsułę czasu, fot. UM Żarów

Żarowska kapsuła czasu i jej zawartość po otwarciu, fot. UM Żarów

Anton Schubert na fotografii z 2 poł. XIX w., fot. UM Żarów

Gazety: Sarauer Anzeiger nr 81/1883 i Schlesische Zeitung nr 693/1883, fot. UM Żarów 

Dwustronicowa biografia Antona Schuberta (tłumaczenie tekstu poniżej), fot. UM Żarów

Saarau, 10 października 1883

Budowniczy tej nieruchomości, mistrz murarski i ciesielski, Anton Schubert urodzony w Klein Guhlen (folwark lub kolonia koło Woli Grodkowskiej) w powiecie Grodków, syn zmarłego w Osseg (Osiek Grodkowski) w powiecie Grodków podmajstrzego murarskiego A. Schuberta, uczęszczał do szkoły powszechnej w Osseg, następnie pobierał naukę w zawodzie budowlanym u mistrza budowlanego Weimanna w Grodkowie. Wyuczył się zawodu murarza i pracował w nim do 1 października 1844. W tymże roku wstąpił do ówczesnego 6. oddziału saperów. 2 grudnia 1846 otrzymał awans na kaprala, a 30 maja 1847 awansowany na prawdziwego podoficera. 18 września 1847 odszedł z armii w związku z wstąpieniem do królewskiej szkoły budowlanej we Wrocławiu. W uznaniu jego pilności został mu przyznany srebrny medal królewskiej akademii. W maju 1848 zaciągnięty do oddziału z powodu niepokojów społecznych i od tego czasu dalsza służba dla zapewnienia bytu. 11 listopada 1851 ożenił się z żyjącą do dnia dzisiejszego Luizą Marią Teresą Pfundt, ur. 29 listopada 1825 w Nysie, córką zmarłego tamże bukmachera Gottlieba Pfundta; z tego małżeństwa urodziło się troje dzieci, mianowicie: Ida Maria Luiza ur. 20 kwietnia 1853 (od 23 lutego 1880 żona kupca Roberta Mandela z Żarowa), Richard Georg Emil Bruno, urodzony 22 września 1854 (od lipca 1880 praktykujący lekarz osiadły w Żarowie, od kwietnia 1881 żonaty z Marią Ottmann z Wrocławia), Maximilian Bruno, ur. 16 sierpnia 1859 (obecnie zatrudniony jako technik budowlany w Sangerhausen w Turyngii u mistrza budowlanego Thale).

Obecnie żyje troje wnucząt, a mianowicie: Erich i Elisabeth Mandel (dzieci córki Idy Marii Luizy), Ernst Schubert (syn R. Schuberta) wszyscy cali i zdrowi. Budowniczy, od 1 stycznia 1874 zamieszkały w Żarowie, oprócz tej nieruchomości, przy której trudnił się jako murarz, cieśla, kołodziej, stolarz, bednarz, ostatnie trzy z wykorzystaniem maszyn parowych, wybudował dla siebie jeszcze dwie nieruchomości, jedną obok i jedną naprzeciwko. Wszystkie należą do niego.

To na pamiątkę (wspomnienie)
Anton Schubert

Spis osób uczestniczących w pokrywaniu kopuły (tłumaczenie tekstu poniżej), fot. UM Żarów

Podczas pokrywania kopuły byli:

….. zarząd – Wilhelm Schönthier, właściciel ….. Ławnik – G. Wilke, A. Postler Zarząd Urzędu – Eugen von Kulmiz, H. Springer - zastępca
Aptekarz – Otto Legal
Lekarz – dr Anderson, radca lekarski dr Schubert (syn A. Schuberta)
Kupcy – G. Pätzold, H. Neugebauer
Dyrektorzy fabryki chemicznej – G. Junker, chemik; dr Richter, chemik
Dyrektorzy zakładu budowy maszyn – Körner, obecnie bardzo chory i dr Heinig i Szamotowni Kulmiza
Właściciel gospody – Wolf, „zur Hütte, Schadeck, Hillner
Podatki są płacone od 1200 dusz, po 8 marek rocznie na osobę. Ulice są
niewybrukowane, a zimą prawie nie do przebycia.

Z osób wymienionych w spisie Hermann Neugebauer – był żarowskim kupcem wyznania katolickiego, którego sklep mieścił się przy Schweidnitzer Strasse, dziś ul. Armii Krajowej 47. Wraz z małżonką Magdaleną w 1927 roku ufundował dla żarowskiej świątyni trzy nowe dzwony, gdyż stare zostały ofiarowane ojczyźnie w 1917 roku, na potrzeby militarne (na przetop). Z początku XX w. pochodzą pocztówki wydane przez sklep Neugebauerów, przedstawiające fragment dzisiejszej ul. Armii Krajowej z ich rodzinnym interesem. Grobowiec, w który pochowano zasłużone dla Żarowa małżeństwo Neugebauer, znajduje się przy ul. 1 Maja (dawny cmentarz, dziś lapidarium). Rzeźba Chrystusa Cierpiącego umieszczona pierwotnie w centralnym punkcie wspomnianego grobowca, stoi obecnie przy kościele pw. NSPJ w Żarowie.

Sklep Hermana Neugebauera, fragment pocztówki z ok. 1908 r., archiwum autora

Grobowiec rodziny Neugebauer, ob. ul. 1 Maja. Widok archiwalny z rzeźbą (powyżej, archiwum autora) oraz stan z 2010 r. (poniżej, fot. B.Mucha)

 Rzeźba przedstawiająca św. Jakuba Starszego, ob. przy kościele pw. NSPJ w Żarowie, dawniej grobowiec Neugebauerów, fot. B.Mucha

Jak czytamy w Gazecie Żarowskiej nr 33 z 20 października 2006 roku (nr dostępny do wglądu w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy Żarów) dokumenty odkryte w żarowskiej kapsule czasu, zostały skopiowane zgodnie z zaleceniem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i ponownie trafiły tym razem do nowej kapsuły, w której obok nich znalazły się: list do potomnych, nr gazety Żarowskiej opisujący znalezisko, folder Żarowa, mapa miasta i gminy, moneta z wizerunkiem Ojca Świętego Jana Pawła II i jego biografia oraz dokumentacja zdjęciowa w formie cyfrowej. Tym samym podtrzymana została idea sprzed 123 lat. Być może za kolejne 123 lata, ktoś otworzy żarowską kapsułę czasu ujawniając jej zawartość.

Źródła:
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
Gazeta Żarowska nr 29/2006
Gazeta Żarowska nr 33/2006
http://www.dzienniklodzki.pl
http://szklarskaporeba.naszemiasto.pl
http://www.businessinsider.com
https://en.wikipedia.org/

Tłumaczenie dokumentów
Zbigniew Malicki

Opracowanie
Bogdan Mucha