28.07.1914 - 28.07.2014

28.07.1914 - 28.07.2014 - sto lat temu

Utworzono: poniedziałek, 28, lipiec 2014

Dokładnie sto lat temu 28 lipca 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, co było konsekwencją dokonanego miesiąc wcześniej w Sarajewie zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Wojna z lat 1914-1918 szybko przerodziła się światowy konflikt, który pochłonął życie prawie 10 mln żołnierzy. Toczyła się w Europie, Azji i Afryce, diametralnie zmieniając oblicze ówczesnego świata. Wojna ta przyniosła kres epoki królów. Skończyło się wielowiekowe panowanie Hohenzollernów, Habsburgów, Romanowów, dynastii osmańskiej. Niemcy, Turcja, Austria i Rosji stały się republikami, w końcu po 123 latach niewoli odrodziła się Polska. W latach Wielkiej Wojny do armii niemieckiej zmobilizowano 11 milionów ludzi, z których - w wyniku działań wojennych zginęło co najmniej 1,8 mln, 1,1 mln zaś zaginęło bądź trafiło do niewoli. W każdej, nawet małej, miejscowości byli tacy mieszkańcy, którzy wyruszyli na wojnę i już z niej nie wrócili. Kilka lat po zakończeniu wojny każda więc niemal miejscowość i mała osada upamiętniała ten czas, wystawiając pomniki poświęcone poległym na frontach współmieszkańcom.

Obeliski, głazy i pomniki stawiano zazwyczaj w najbardziej reprezentacyjnych miejscach – często przy kościołach lub skrzyżowaniach dróg. Ich budowaniem zajmowała się zwykle lokalna społeczność. Zdarzało się także, że pomniki były wystawiane przez różnego rodzaju związki i stowarzyszenia. Wynikła stąd duża różnorodność stawianych monumentów – nie było praktycznie dwóch identycznych w każdym architektonicznym szczególe. Miały one jednak pewne cechy wspólne. Przede wszystkim na każdym z nich był wykaz mieszkańców danej miejscowości, którzy stracili życie w wyniku wojny, poprzedzony zdaniem objaśniającym, np.: Den Heldentod fürs Vaterland starben aus der Gemeinde, czyli w tłumaczeniu Polegli bohaterską śmiercią z gminy. Wykaz zawierał nazwiska i imiona, z reguły o ich kolejności decydowała podana obok data śmierci. Niekiedy podawano także miejsce śmierci czy też stopień wojskowy. Osobno umieszczano nazwiska z adnotacją vermisst (zaginiony).

Pomniki stawiane poległym miały różnorodną formę architektoniczną. Czasem były to po prostu głazy z odpowiednią tablicą. Inną prosta formą upamiętnienia były proste czworoboczne monumenty, zawierające tylko listę poległych. Budowane były jednak także pomniki o bardziej wymyślnej formie, zawierające pewne ozdobniki. Jednym z takich elementów dekoracyjnych była np. rzeźba leżącego lwa. Innym stosunkowo często pojawiającym się na pomnikach elementem jest miecz. Po II wojnie światowej większość pomników niszczała lub popadała w zapomnienie. Los taki dotykał szczególnie te wystawione przez Niemców w większych miastach. Więcej szczęścia miały z reguły pomniki w małych miasteczkach i wioskach lub położone gdzieś na uboczu. Nawet one jednak często były pozbawiane tablic i niemieckich napisów. W wielu przypadkach można jednak zidentyfikować je na podstawie umieszczonych na nich dat 1914 – 1918. Wiele zachowanych do dziś w Polsce południowej, zachodniej i północnej świadectw i śladów Wielkiej Wojny pozostaje zapomnianych. Ich stan jest na ogół dobry, jednak czasem daje im się we znaki brak opieki. Dziś w 100-ną rocznicę wybuchu I Wojny Światowej prezentujemy znane Nam pomniki powiatu świdnickiego utrwalone na starych fotografiach i pocztówkach. Większość z nich już nie istnieje, niektóre zachowały się w zmienionej postaci, a tylko nieliczne dotrwały do chwili obecnej. Jeszcze w tym roku opublikujemy pełen katalog (w przygotowaniu) tych zapomnianych świadectw krwawej wojny.