Gminna Ewidencja Zabytków, cz.3: Kalno, Kruków

Położona w pobliżu Żarowa wieś Kalno powstała na przełomie XIII i XIV w. na dawnych terenach leśnych. Jej pierwotna nazwa "Kalendorf", sugerować może, iż założona została przez niemieckich kolonistów na tzw. surowym pniu. Prawdopodobnie je założycielem był rycerz Kahle, który występuje jako świadek dokumentów książąt wrocłąwskich w 1 połowie XIII wieku. Zdaniem historyka Tomasza Ciesielskiego, w miejscu średniowiecznego Kalna, mogła istnieć wcześniej osada słowiańska, a jej nazwa pochodzić mogła od krzewu kaliny bądź nawet od kału. Nie zostało to jednak potiwerdzone w źródłach. Nie jest wykluczone, że nazwa powstała zaraz po oczyszczeniu terenu osady z drzew, co spowodowało naturalną goliznę (niem. Słow oKahle – łysy, goły). Wówczas utożsamiać należałoby ją z polskim określeniem Gola, które pospolicie występuje na Śląsku. Kalno po raz pierwszy wzmiankowane jest w roku 1307, kiedy jej mieszkańcy zobowiązani byli płacić czynsze proboszczowi z Wierzbnej. Kalno było dużą osadą z 34 łanami flamandzkimi (1 łan flamandzki = ok. 16,5 ha). Wiadomo, że w 1369 r. książna świdnicko-jaworska Agnieszka, podarowała wieś klasztorowi cystersów w Krzeszowie. Bracia zakonni gospodarowli tutaj do 1810 r.

Kalno, dom mieszkalny, sklep, budynek nr 12. Datowanie: 1 połowa XX w., XX w. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek z poddaszem użytkowym.Detal tynkowany (gzymsy, pilastry w wielkim porządku). Dach mansardowy z naczółkami, pokryty dachówką ceramiczną. Otwór wejściowy zwieńczony łukiem odcinkowym. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, częściowo kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów; docieplenie części elewacji szczytowej; ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem kompozycji i detalu architektonicznego;wymagane zachowanie historycznej bryły budynku.

Kalno, brama w zespole, przy budynku nr 38. Datowanie: XIX/XX w. Opis: 2-skrzydłowa brama i jednoskrzydłowa furtka z prętów metalowych, z ozdobnymi zwieńczeniami skrzydeł, zawieszona na monumentalnych ośmiobocznych słupach.Słupy murowane tynkowane, podzielone gzymsami na część cokołową, trzon i głowicę, nakryte wielobocznymi betonowymi płaskimi czapami. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowany rzut obiektu i detal architektoniczny; ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznegorzutu obiektu i detalu architektonicznego; uzupełnienie brakujących fragmentów tynku.

Kalno, dom mieszkalno-gospodarczy w zespole, budynek nr 38. Datowanie: 1910 r. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany na kamiennym cokole budynek z użytkowym poddaszem. Niższa kondygnacja licowana cegłą, z ceglanym detalem (gzymsy, blendy), wyżej tynkowany z tynkowanym detalem (imitacje okiennic wyrabiane w tynku, lizeny). Budynek na rzucie prostokąta, ze skrajnie umiejscowionym w elewacji frontowej, płytkim ryzalitem. Dach naczółkowy, kryty dachówką ceramiczną. Otwory i blendy przyziemia z zamknięciami odcinkowymi. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów, detal architektoniczny i większość stolarki; ubytki pokrycia dachu i tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; zachowanie pierwotnych podziałów w razie wymiany stolarki; uzupełnienie brakujących fragmentów tynki u pokrycia dachu.

Kalno, dom mieszkalny w zespole, budynek nr 38. Datowanie: połowa XIX w., początek XX w. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany z kamienia i cegły, tynkowany, budynek z użytkowym poddaszem.Detal tynkowany (gzymsy, lizeny). Od frontu drewniany ganek. Dach naczółkowy, kryty dachówką ceramiczną. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, detal architektoniczny iczęściowo kompozycja elewacji;przemurowanie części otworów; wymiana części stolarki okiennej z imitacją pierwotnych podziałów; znaczne ubytki tynków. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem kompozycji i detalu architektonicznego;wymagane zachowanie historycznej bryły budynku.

Kalno, obora w zespole, budynek nr 38. Datowanie: 1 połowa XIX wieku. Opis: 1,5-kondygnacyjny, murowany z kamienia i cegły, tynkowany budynek.Detal ceglany (obramienia drzwi i okien) i tynkowany (gzymsy).Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną; w fasadzie cztery otwory wejściowe.Otwory przyziemia zamknięte łukami odcinkowymi. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; ubytki tynku i pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: uzupełnienie brakujących fragmentów tynku i pokrycia dachu; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

Kalno, stodoła w zespole, budynek nr 38. Datowanie: 2 połowa XIX w. Opis: Jednokondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek z otwartą więźbą dachową. Tynkowany detal w postaci gzymsów.W fasadzie trzy duże otwory bramne z drewnianymi dwuskrzydłowymi drzwiami przesuwnymi. Dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną; pionowe szczeliny wietrznikowe pod gzymsem. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; znaczne ubytki tynku i pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: kapitalny remont obiektu z zachowaniem kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku.

Kalno, wozownia ze stajnią, budynek nr 38. Datowanie: 1889 r. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany z kamienia i cegły budynek na rzucie prostokąta. Tynkowany detal w postaci gzymsu wieńczącego. Dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; znaczne ubytki tynku oraz ubytki pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: wymiana tynków z zachowaniem kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zachowanie historycznej bryły budynku; uzupełnienie pokrycia dachu.

Kalno, kaplica (dz. nr 113). Datowanie: 1872 r. Opis: Kaplica mszalna, murowana, tynkowana, nakryta dwuspadowym dachem, krytym dachówką ceramiczną. Do tylnej ściany szczytowej przyłączono budynek remizy strażackiej. Fasada z osiowo umieszczonym wejściem, zwieńczona falistym szczytem i profilowanym gzymsem. W kalenicy drewniana,wieloboczna sygnaturka z dzwonem, nakryta baniastym hełmem z krzyżem. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/251/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

Kruków to położona u podnóży Góry Krukowskiej wieś, która po raz pierwszy wzmiankowana jest w 1246 r. Z pewnością pierwotnie, była to osada słowiańska, o czym świadczy forma jej nazwy Drobnisowo (w źródłach wymieniana do końca XIII w.), która wywodzić się ma od przymiotnika "drobny", określającego wielkość wsi. W 1 połowie XIV w. osada przeniesiona została na prawie niemieckim, a jej nazwa została zmieniona na Rabin, który z czasem przekształcił się w Raaben (pod tą nazwą aż do roku 1945). Założycielami Krukowa byli najprawdopodobniej członkowie rycerskiego rodu z Pożarzyska (von Poseritz). W połowie XIII w. wieś uiszczała dziesięcinę klasztorowi bededyktyńskiemu, następnie cysterskiemu w Krzeszowie. Już w 2 połowie XIV w. składała się z dwóch działów ziemskich i posiadała świeckich właścicieli. W 1381 r. osada w całości przeszła na własność klasztory w Krzeszowie, w rękach którego pozostała do 1532 r. i następnie od 1675 do 1810 r. W 1812 r. dobra krukowskie zakupiła Maria Eliza Ruck. Właścicielami Krukowa byli później m.in. Sophia Flügel-Hasenclever, Johann Wilhelm Oelsner, Eugen von Kulmiz, Karl Wilhelm Wofgang hrabia on Keyserlingk.

Kruków, budynek młyna, ul. Młyńska 2. Datowanie: 1702 r., 1 i 2 połowa XIX w. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek z użytkowym poddaszem. Tynkowany detal w postaci narożnych pilastrów, obramień i łamanych naczółków okiennych, dekoracji heraldycznej. Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Okna poddasza zamknięte łukiem pełnym. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów (część zamurowanych) i detal architektoniczny; w większości zachowana oryginalna stolarka, częściowo wybrakowana; znaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem kompozycji i detalu architektonicznego; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku; w razie wymiany stolarki, należy zachować pierwotne podziały.

Kruków, obora z chlewem, ul. Spółdzielcza 1. Datowanie: XIX/XX w. Opis: 1,5-kondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek na rzucie wydłużonego prostokąta. Dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną. Elewacje rozczłonkowane nieregularnym rytmem małych otworów okiennych i półkolistych blend, zwieńczone gzymsem. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; znaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem kompozycji i detalu architektonicznego; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku.

Kruków, dom zarządcy folwarku, ul. Spółdzielcza 2. Datowanie: XVII w., XIX w., ok. 1907 r., po. 1945 r. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek, założony na rzucie prostokąta, z dwiema półkolistymi pseudobasztami w elewacji pn.-zach. Detal tynkowany w postaci trójkątnego frontonuna osi fasady, fryzu arkadowego pod gzymsem wieńczącym, gzymsy. Budowla w typie renesansowego budownictwa obronnego.W przyziemiu sklepienia krzyżowe. Budynek wielokrotnie przebudowywany. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, częściowo kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny, wymiana większości stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów; znaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem kompozycji i detalu architektonicznego; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku.

Kruków, stodoła ze stajnią, ul. Spółdzielcza 2. Datowanie: koniec XVIII w., 2 połowa XIX w. Opis: Murowany z kamienia budynek na rzucie wydłużonego prostokąta, z ceglanym detalem detalem (obramienia otworów). Stodoła trójprzejazdowa, jednokondygnacyjna, z otwartą więźbą dachową.Stajnie, w skrajnych częściach budynku – dwukondygnacyjne. Nad całością dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; ubytki stolarki i budulca ścian; uszkodzone orynnowanie. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; uzupełnienie stolarki; remont uszkodzonych ścian; wymiana orynnowania.

Kruków, stodoła ze stajniami i częścią mieszkalną, ul. Spółdzielcza 4, 4a. Datowanie: koniec XVIII w., 2 połowa XIX w. Opis: Murowany z kamienia, z ceglanym detalem (obramienia otworów, gzyms).Stodoła dwuprzejazdowa, jednokondygnacyjna, z otwartą więźbą dachową. Skrajna część – mieszkalna z poddaszem użytkowym. Nad całością dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji.

Kruków, obora z chlewem (ob. budynek gospodarczy, garaż), ul. Spółdzielcza 4. Datowanie: koniec XVIII w., 2 połowa XIX w. Opis: Murowany z kamienia budynek, z ceglanym detalem (obramienia otworów, gzyms). Jednokondygnacyjna przysadzista bryła na rzucie prostokąta. Dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną, z powiekami. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji i detal architektoniczny;częściowo zmieniony kształt otworów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji.

Kruków, kaplica, ul. Wojska Polskiego (naprzeciwko budynku nr 13), dz. nr 187. Datowanie: 1701 r., XIX w. Opis: Wolnostojąca, jednokondygnacyjna, jednoosiowakapliczka. Murowana, tynkowana z tynkowanym detalem (profilowany gzyms).Otwór drzwiowy umieszczony osiowo, zamknięty pełnołukowo, nad nim odcinkowy naczółek, zamknięty profilowanym gzymsem. Drzwi drewniane, dwuskrzydłowe, częściowo przeszklone. Dach dwuspadowy, pokryty blachą. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/400/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 6.11.2018 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła obiektu, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła:
Karty GEZ, PDZ ALMA, 2004 r.
Karty GEZ Żarów, 2021 r.
S. Nowotny, A. Dobkiewicz, Leksykon historii wsi powiatu świdnickiego do 1945 r., Świdnica 2018

Przygotował
Bogdan Mucha