Wojny z lat 1864, 1866, 1870/71 z udziałem mieszkańców gminy Żarów i okolic

W połowie XIX wieku Prusy dzięki dynamicznemu rozwojowi Śląska i Nadrenii oraz ustanowieniu w 1834 roku Niemieckiego Związku Celnego zyskały wiodącą rolę gospodarczą w całym obszarze niemieckojęzycznym i obok Wielkiej Brytanii i Holandii stały się jedną z najważniejszych gospodarek Europy. Od lat pięćdziesiątych XIX wieku rosły też w siłę działające w Prusach organizacje liberalne, głoszące idee zjednoczeniowe z pominięciem Austrii. W tym kontekście wiodąca rola Austrii wśród państw niemieckich stawała się coraz bardziej symboliczna, a w latach 1848-1862 uwidoczniła się wyraźna rywalizacja pomiędzy Prusami a Cesarstwem Austrii. W 1861 roku na tron pruski wstąpił król Wilhelm II, a rok później stanowisko kanclerza objął Otto von Bismarck, obydwaj realizujący projekt zjednoczeniowy oraz reorganizację armii. Reforma pruskich sił zbrojnych oparta o junkierstwo, szlachtę staropruską, polegała na zastosowaniu nowych rozwiązań organizacyjnych, dyscyplinarnych, centralizacji aparatu wojskowego, ale także na wprowadzaniu nowych rodzajów broni, w tym karabinu 15,43 mm Dreyse Zündnadelgewehr M/41, nie wymagającego ładowania poprzez lufę (odtylcowy karabin z zamkiem obrotowo-ślizgowym).

Pruski  jednostrzałowy karabin 15,43 mm Dreyse Zündnadelgewehr M/41

Zreformowana w ten sposób armia pruska nie czekała zbyt długo na swój chrzest bojowy. Na przełomie 1863 i 1864 roku pojawił się problem Szlezwiku Holsztyna, anektowanego przez duńskich królów: Fryderyka VII i jego następcę Chrystiana IX. W oczach pruskiej opinii publicznej sytuacja ta stanowiła naruszenie praw narodu niemieckiego. Choć w działaniach militarnych udział brały armie Prus i Austrii ramię w ramię, co doprowadziło do pokonania Danii, większą korzyść uzyskały Prusy, przejmując szlezwicki port w Kilonii i udoskonalając zaplecza dla ostatecznego starcia z Austrią o supremację w państwach niemieckich.

Walki o szańce pod Düppeler 18 kwietnia 1864 roku

Pretekstem dla wybuchu wojny pomiędzy niedawnymi sojusznikami było przedłożenie sprawy Szlezwiku (pod kontrolą pruską) i Holsztyna (pod kontrolą austriacką) pod obrady parlamentu Związku Niemieckiego, co uczyniła Austria. Prusy uznały to posunięcie za zdradę i chęć przekupienia mniejszych państw niemieckich, zażądały utworzenia nowej struktury, rozszerzonej o państwa i miasta pozostające dotychczas poza Związkiem Niemieckim. Wojna wybuchła latem 1866 roku, udział w niej wzięły także jednoczące się Włochy, walczące o przyłączenie Wenecji. Pomimo klęski koalicji włosko-pruskiej pod Custozą, kluczowa okazała się bitwa pod Sadową 3 lipca 1866 roku, w której wojska pruskie rozbiły Austriaków i po zaledwie siedmiotygodniowej kampanii zmusiły cesarza Franciszka Józefa do kapitulacji. Najważniejszym skutkiem tej wojny było  wycofanie się Austrii z polityki niemieckiej (rozwiązanie Związku Niemieckiego i utworzenie Związku Północnoniemieckiego) co prowadziło do zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus.

Bitwa pod Sadową

Jedyną przeszkodą do pełnego zjednoczenia była postawa Francji, która dbała jak dotąd o to, aby nie powstało jednolite państwo niemieckie, mogące stanowić zagrożenie dla jej interesów. Od powstania Związku Północnoniemieckiego kanclerz Prus Otto von Bismarck zabiegał o sprowokowanie wojny z Francją. Pretekstem do jej wybuchu stała się kwestia sukcesji na tronie hiszpańskim. Ze spreparowanej przez von Bismarcka tzw. „depeszy emskiej” – dokumentu  opublikowanego w prasie wynikało, że Francja prosi Hohenzollernów o objęcie tronu hiszpańskiego. Dla Napoleona III był wystarczającym casus belli (powodem wypowiedzenia wojny). Wojna wybuchła 19 lipca 1870 roku i rozstrzygnięta została już 1 września tamtego roku w bitwie pod Sedanem. Bitwa ta była porażką armii francuskiej, a w niewolę dostał się sam cesarz francuski Napoleon III. W Paryżu wybuchło powstanie zwane Komuną Paryską. Traktat pokojowy zawarty z nowo tworzoną III Republiką Francuską zawarty w maju 1871 roku. W myśl ustaleń pokojowych Francja utraciła na rzecz Prus Alzację i Lotaryngię, a także musiała zapłacić kontrybucję. 18 stycznia 1871 roku w sali lustrzanej pałacu w Wersalu (pod Paryżem) zostało proklamowane Cesarstwo Niemieckie. W skład nowego tworu weszły wszystkie państwa niemieckie poza Austrią. Cesarstwo Niemieckie, zwane też II Rzeszą, było monarchią konstytucyjną i państwem federalnym, na czele którego jako cesarz niemiecki stał król Prus. Otto von Bismarck pozostał kanclerzem Prus i Rzeszy do 1890 roku.

Pocztówka przedstawiająca walki pod Wörth w czasie wojny prusko-francuskiej

We wszystkich trzech wojnach prowadzonych przez Prusy w 2 połowie XIX wieku, udział wzięli mieszkańcy miejscowości, które obecnie wchodzą w skład gminy Żarów oraz innych pobliskich. Na znajdującym się za żarowskim osiedlem „Piastów”, pomniku upamiętniającym tych, którzy walczyli w 1864, 1866 i 1870/71 r. widnieją nazwiska: 9 mieszkańców Nowic, 1 z kolonii „Hummel”, 37 z Łażan, 25 z Piotrowic i 14 z Żarowa. Na francuskiej ziemi polegli z Łażan: August Gebhard i August Karsch w bitwie pod St. Privat, Willi Schubert w bitwie pod Le Mans oraz mieszkaniec Piotrowic Heinrich Laufer w bitwie pod Wörth. Mieszkańców Imbramowic, którzy walczyli w wojnie francuskiej z 1870/71 r., upamiętniał nieistniejący już dziś pomnik, który stał naprzeciw dawnego budynku poczty, po drugiej stronie ulicy. Z kolei na żarowskim lapidarium umieszczony jest nagrobek Augusta Kühnela (♦11.11.1844, †30.04.1923) z Gołaszyc, uczestnika wojen z 1866 i 1870/71 r. Warty odnotowania jest także fakt pobytu w Żarowie od jesieni 1870 roku jeńców francuskich, z których 30 znalazło zatrudnienie w „Silesii” i uratowało fabrykę podczas zimowego wielkiego pożaru miejscowości.

Nagrobek Augusta Kühnela - lapidarium przy ul. 1 Maja w Żarowie, fot. B.Mucha

Lista uczestników wojen 1864, 1866, 1870/71 upamięnionych na pomniku za Żarowem

Nowice:

1. Ernst Jentsch Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 11, Glatz
2. August Uber, Gefecht bei Horze, 16. August (Krieg 1870/71), Leib-Grenadier-Regiment Nr. 8, 6. Kompanie; Grenadier August Uber aus Neudorf schwer verwundet
4. Hermann Proll, II. Schlesisches Jäger-Bataillone 2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau
5. Hermann Scholz 1., I. Schlesisches Husaren-Regiment Husaren Regiment von Schill (1. Schlesische) Nr. 4, Ohlau 
6. August Grämmel, III. Schlesisches Dragoner-Regiment; 3. Schlesisches Dragoner - Regiment Nr. 15 (Stiftungstag 02.10.1866), Groß Strehlitz
7. Hermann Scholz 2., Schlesisches Feld-Artillerie-Regiment Feldartillerie-Regiment von Peucker (1. Schlesische) Nr. 6, Breslau
8. Carl Matthes, Festungs-Artillerie-Regiment wahrscheinlich Schlesisches Festungs - Artillerieregiment Nr. 6, Neiße
9. Karl Ernst Schönthier, Brauer in Neudorf, Grenadier im 1. schlesischen Grenadier Regiment Nr. 10, Feldzüge 1864, 1866 und 1870/71, K.D. 64, Eisernes Kreuz 1866 und K.D. 1870/71

Hummel:

1. Wendling Gruber, Schl... ? Regiment 10(?)

Łażany:

1. August Gebhard, 2. König. Elis. Regiment, gefallen in Gravelott Grenadier August Gebhard, Laasan; Königin Elisabeth-Grenadier-Regiment, gefallen bei St. Privat Am 5.5.1860 als Königin Elisabeth Garde-Grenadier-Regiment Nr. 3 gegründet, ab 18.10.1861 3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth, Breslau.
2. August Karsch, Kaiser Franz I, gefallen bei St. Privat Unteroffizier August Karsch, Laasan; Kaiser Franz -Grenadier-Regiment, Gefallen in St. Privt, Am 14.10.1814 als Kaiser Franz Garde-Gren.-Reg. Nr. 2 errichtet, Berlin
3. Willi Schubert, II. Schlesische Grenadier-Regiment 11, gefallen bei Le Mans Füsilier Wilhelm Schubert, Laasan, 11. Regiment, Gestorben im Lazareth Champagne Gefecht bei Champagne, 11. Januar; Grenadier-Regiment 11, Füsilier W. Schubert, aus  Saarau, schwer verwundet; Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 11, Glatz
4. ..star Sommer, Königin-Elisabeth-Regiment Am 5.5.1860 als Königin Elisabeth Garde-Grenadier-Regiment Nr. 3 gegründet, ab 18.10.1861 3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth., Breslau.
5. Wilhelm Haensel 1, I. Preuss. Grenadier-Regiment wahrscheinlich Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. (1. Schlesische) Nr. 10, Schweidnitz
6. Joh. Anders, I. Schlesische Grenadier Regiment 10 Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. (1. Schlesische) Nr. 10, Schweidnitz
7. Wilhelm Hiltmann 1 
8. August Hanke 
9. Herman Kahlert 
10. Henri Kühn 
11. Wilhelm Renner 
12. Wilhelm Schütz 
13. Wilhelm Schwarzer 
14. Heinrich Werner 
15. Carl Pfitzner, II. Schlesische Grenadier-Regiment 11 Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 11, Glatz
16. Hermann Wiedemann 
17. Wilhelm Dittmann, I. Schlesische Infanterie-Regiment 4... 1. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 46, Posen
18. ..g Wagner, IV. Niederschlesische Infanterie-Regiment 4. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau    19. Wilhelm Kühn, II. Schlesische Jäger Bataillone 6 2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau
20. Ernst Trautmann, II. Schlesische ?
21. Gottfried Krebs, Schlesische Feld-Artillerie-Regiment 6 Feldartillerie-Regiment von Peucker (1. Schlesische) Nr. 6, Breslau
22. Jos. Schadeck 
23 ...ias Trappe, Schwere Batterie des Werderschen Korps
24. ...g Thiel, Schlesische Pionier-Bataillone 6 Schlesische Pionier-Bataillone 6, Neisse
25. Carl Bein, Train-Bataillone 6 Schlesische Train-Abteilung Nr. 6, Breslau
26. Benj. Berndt, Schlesische Landwehr-Regiment 10 1. Schlesische Landwehr-Regiment Nr.10 (III. Bataillone in Striegau
27. ...ton Ratlismann 
28. Aug. Rauer 
29. Carl Roesel 
30. Wilhelm Ruppelt 1 
31. August Schneider 
32. Wilhelm Tschee, Niederschlesische Landwehr-Regiment 50 1. Schlesische Landwehr-Regiment Nr.10 (III. Bataillone in Striegau)
33. Rudolph Klick 
34. ...ed Zimpel, Dragoner-Regiment 8 Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 8, Oels 
35. Heinrich Dressler, Infanterie-Regiment 10 wahrscheinlich Grenadier-Regiment König  Friedrich Wilhelm II. (1. Schlesische) Nr. 10, Schweidnitz
36. Lieutnant von Kulmiz, Mae... Dragoner-Regiment 12
37. Lieutnant Eugen von Kulmiz, II. Schlesisches Dragoner-Regiment Umbenennung der Einheit am 04.07.1860: 2. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 7, Umbenennung 1862: 2. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 8, später: Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 8, Oels

Piotrowice:

1. Heinrich Fiebiger, Grenadier, Grenadier-Regiment Nr. 11, 3. Kompanie
2. Friedrich Ernst Franke, Sergeant, Grenadier-Regiment Nr. 6, 8. Kompanie
3. Ernst Malcher, Grenadier, Infanterie-Regiment Nr. 11, 6. Kompanie, am 11. September beim 6. Ersatz-Bataillon in Altona eingetroffen
4. Josef Funke, Sergeant, Infanterie-Regiment Nr. 68, 7. Kompanie
5. Stabsarzt Dr. Julius Anderson, I. Posen. Infanterie-Regiment 18 Anderson, Stabsarzt, pract. Arzt in Saarau, Kriegsteilnehmer an den Kriegen 1866, 1870/41, aus Peterwitz
6. Heinrich Laufer, III. Niederschlesische Infanterie-Regiment 50, gefallen bei Woe...;3 Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 50, 2. Kompanie, gefallen am 6. August in der Schlacht bei Wörth (Krieg 1870/71); 3. Niederschlesische Infanterie-Regiment 50, Rawitsch, Lissa
7. Wilhelm Türke, I. Schlesische Grenadier-Regiment 10 Infanterie-Regiment Nr. 47, 8. Kompanie, Gefreiter Wilhelm Türk aus Peterwitz, verwundet (Krieg 1870/71) Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. (1. Schlesische) Nr. 10, Schweidnitz
8. Carl Schleupner, Königin Elisabeth ? Am 5.5.1860 als Königin Elisabeth Garde-Gren.-Reg. Nr. 3 gegründet, ab 18.10.1861 3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth., Breslau.
9. Carl Wiesner 
10. Wilhelm Pietsch, IV Niederschlesische Infanterie-Regiment 51 4. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau
11. Heinrich Scharf, II. Schlesisches Infanterie-Regiment 47 2. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 47, Posen
12. Franz Thamm, I. Schlesische Grenadier-Regiment Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. (1. Schlesische) Nr. 10, Schweidnitz
13. Friedrich Schramm 
14. Gottlieb Schwarzer 
15. Hermann Vogtl 
16. ...ust Langer, II. Schlesische Jäger-Bataillone Einheit: 2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau
17. ? Hindemith, II. Schlesische Dragoner-Regiment Umbenennung der Einheit 04.07.1860: 2. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 7, Umbenennung 1862: 2. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 8, später: Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 8, Oels
18. ...rich Klinner 
19. ? Arlt, Schlesische Reserve Husaren-Regiment
20. ? Hanke, Festungs-Artillerie-Regiment wahrscheinlich Schlesisches Festungs-Artillerieregiment Nr. 6, Neiße    
21. ...ust Schmidt 
22. ? Zahl 
23. ? Scholz 
24. Heinrich Kuhnert, I. Garde-Grenadier-Landwehr-Regiment
25. August Hielscher, Schlesisches Landwehr-Regiment 11 4. Niederschlesische Landwehr-Regiment Nr. 11

Żarów:

1. Otto Löbner, Lieutnant Schlesisches Füsilier-Regiment 38 Löbner, Sekond.-Lieutnant, Kaufmann Saarau, Kriegsteilnehmer 1870/71; Füsilier-Regiment (Schlesisches) Nr. 38, Glogau
2. August Foerster (?), Unteroff. III. Schlesisches Dragoner-Regiment 3. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 15 (Stiftungstag 02.10.1866), Groß Strehlitz
3. Wilhelm Köhler, Königin Elisabeth Am 5.5.1860 als Königin Elisabeth Garde-Grenadier-Regiment Nr. 3 gegründet, ab 18.10.1861 3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth., Breslau
4. Gustav Lage, I. Schlesisches Grenadier-Regiment Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. (1. Schlesische) Nr. 10, Schweidnitz
5. Heinrich Schramm 1 (?)
6. Berthold Richter, II. Schlesisches Grenadier-Regiment Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. (2. Schlesische) Nr. 11, Glatz
7. Wilhelm ?, Füsilier-Regiment wahrscheinliche Einheit: Füsilier-Regiment (Schlesisches) Nr. 38, Glogau
8. Franz ?, Ndrschl. Infr. Regiment Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau
9. Gustav ?, III. Schlesische Dragoner-Regiment Einheit: 3. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 15 (Stiftungstag 02.10.1866), Groß Strehlitz
10. Carl Scheiler, Garde Kürassier wahrscheinlich Leib-Kürassier-Regiment Großer Kurfürst (Schlesische) Nr. 1, Breslau
11. August Menzel, Schlesisches Füsilier-Regiment Füsilier-Regiment (Schlesisches) Nr. 38, Glogau
12. Ewald Sander 
13. Valentin Wollecky 
14. Wilhelm Unger

Pomnik przy tzw. "ogórkowym stawie" za żarowskim osiedlem Piastów (źródło)

Ilustracje: http://www.waffensammler-kuratorium.de/ oraz archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha