Szyld szczecińskiego przedsiębiorstwa "STOEWER"

W 1857 roku mechanik Bernhard Stoewer, założył w Gryfinie niewielki warsztat mechaniczny. Rok później przeniósł swoją działalność do Szczecina, gdzie przy Breite Strasse 11 (obecnie ul. Wyszyńskiego), prowadził naprawę maszyn do szycia. Zatrudniał wówczas trzech mechaników i wyprodukował trzy maszyny do szycia własnej konstrukcji. Dwa lata później zatrudnionych było już 11 osób, a produkcja wzrosła do 30 egzemplarzy.

Relikt szyldu przedsiębiorstwa "Stettiner Eisenwerk Bernhard Stoewer sen." odnaleziony w Imbramowicach, przekazał do Izby pan Ryszard. Składamy Panu SERDECZNE PODZIĘKOWANIA.

W 1872 roku w rejonie obecnych ulic: Niemcewicza i Krasińskiego, powstał zakład znany pod nazwą „Nähmaschinen-Fabrik und Eisengiesserei von Bernhard Stoewer, Stettin Grünhof”(Maszyny do szycia – fabryka i odlewnia żelaza Bernharda Stoewera, Szczecin Grünhof). Fabryka zatrudniała 250 osób i oprócz maszyn do szycia, produkowano w niej pralki oraz wyżymaczki. W 1893 roku asortyment został powiększony o rozpoczętą wówczas produkcję rowerów. Trzy lata później, kierowane przez Bernharda Stoewera przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę akcyjną, której nazwa została zmieniona na „Nähmaschinen und Fahrräder – Fabrik Bernhard Stoewer Actiengessellschaft (Fabryka maszyn do szycia i rowerów Bernharda Stoewera. Spółka akcyjna). Pieczę nad wspomnianą produkcją rowerów sprawowali dwaj synowie Stowewera: Berhard jun. (1875-1937) i Emil (1873-1942). W 1899 roku ojciec przekazał im nowo wybudowaną fabrykę przy obecnej al. Wojska Polskiego, w której uruchomiono produkcję samochodów dwucylindrowych – modele 10 PS i 8/14 PS (1901-1905) oraz czterocylindrowych – modele 20 PS i P4 (1904-1910). Fabryka ta nosiła nazwę „Gebrüder Stoewer. Fabrik für Motorfahrzeuge und Fahrradbstandendteile Stettin (Bracia Stoewer. Fabryka rowerów i pojazdów silnikowych). Do wybuchu I wojny produkowano w niej dalszych 9 modeli pojazdów (P2, P4-1, P6, G4, PK4, C1, B1, B6, C2), które eksportowano nawet do Australii i Ameryki Południowej. Z kolei w zakładach przy wspomnianej ul. Krasińskiego rozpoczęto w 1903 roku produkcję maszyn do szycia.

Maszyna do pisania Stoewer-Record zbudowana w systemie klawiszowo-dźwigniowym z ramą korpusu wykonaną jako odlew żeliwny. Wytwórca: Nähmaschinen – und Fahrräderfabrik Bernhard Stoewer A.G. Czas powstania: 1926 r. Kolekcja prywatna

Maszyna do szycia - model V S III z ruchomym czułenkiem dla użytku domowego przeznaczony do szycia odzieży i bielizny. Wytwórca: Stoewer, Actiengesellschaft, Stettin, Gruenhof. Czas powstania: 1924-1933. Zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie

Rower marki Stoewer Greif, wyprodukowany przez „Gebrüder Stoewer. Fabrik für Motorfahrzeuge und Fahrradbstandendteile Stettin

Stoewer Sedina – samochód osobowy produkowany przez Stettiner Eisenwerk w latach 1937–1940. Dane techniczne: rozstaw osi – 2900 mm, długość – 4600 mm, szerokość – 1720 mm, wysokość – 1600 mm, silnik 4-cylindrowy Otto OVE, pojemność 2400 cm³, moc 50 KM (40kW), nadwozie – sedan typ Pullman lub 2-drzwiowy kabriolet, prędkość maksymalna – 110 km/h

Całkiem dobra koniunktura obu fabryk Stoewerów, zatrzymał wybuch I wojny światowej, a następnie kryzys światowy na przełomie lat 20. i 30. XX w. W efekcie zamknięta została fabryka przy ul. Krasińskiego. Do końca istnienia wyprodukowano w niej ok. 2 mln maszyn do szycia, 250 tys. rowerów i 134 tys. maszyn do pisania. Zmiany nastąpiły również w fabryce rowerów i samochodów, gdzie w zarządzie decydujące funkcję zaczęli przejmować działacze NSDAP, na czele z gauleiterem Franzem Schwede-Coburg. W rezultacie tego bracia Stoewerowie, zrezygnowali ze stanowisk kierowniczych (1932 i 1934 r.), po czym wyjechali ze Szczecina. W połowie lat 30. sytuacja przedsiębiorstwa poprawiła się, dzięki zamówieniom na pojazdy wojskowe. Uruchomiono produkcję lekkich samochodów terenowych model Stoewer R180 Spezial (1936-1938 – ok. 800 egzemplarzy) oraz model Stoewer R200 (1938-1940 – 2000 egzemplarzy). Z kolei od 1943 r. do produkcji licencyjnej wprowadzono Sd.Kfz. 2 (kleines Kettenkraftrad Sk.Kfz.2) – półgąsienicowy motocykl wielozadaniowy.

Stoewer R200 – lekki wielozadaniowy samochód terenowy. Lata produkcji: 1938-1940. Dane techniczne: długość – 3850 mm, szerokość – 1690 mm, wysokość – 1900 mm, rozstaw osi – 2400 m, masa – 1775 kg z wyposażeniem, prędkość maksymalna – 80 km/h na drodze, skrzynia biegów mechaniczna 5-biegowa, silnik rzędowy benzynowy 4- cylindrowy AW2 4 – pojemność 1997 cm³, moc 50 KM, napęd na 4 koła, pojemność baku 50+10 L

Sd.Kfz. 2 (kleines Kettenkraftrad Sd.Kfz. 2, Kettenkrad lub NSU-Kettenkrad) – półgąsienicowy motocykl wielozadaniowy (transport, holowanie dział, układanie kabli telefonicznych itp.). Lata produkcji: 1940-1945. Dane techniczne: długość – 3000 mm, szerokość – 1000 mm, wysokość – 1200 mm, masa – 1235 kg własna, 1560 kg całkowita, prędkość na drodze – 70 km/h, silnik 4-cylindrowy benzynowy – pojemność 1478 cm ³, moc 36 KM

Przy produkcji zbrojeniowej przedsiębiorstwo zatrudniało robotników przymusowych z krajów okupowanych oraz jeńców wojennych. We wrześniu i październiku 1944 r. lotnictwo brytyjskie dwukrotnie zbombardowało zakłady, co spowodowało zmniejszenie ilości wytwarzanego sprzętu. Ostatecznie przedsiębiorstwo Stoewer, przestało istnieć wraz z zakończenie II wojny światowej. Na terenie dawnych zakładów przy al. Wojska Polskiego, uruchomiono Szczecińską Fabrykę Motocykli (produkcja SFM Junak w latach 1956-1965), która później zmieniła nazwę na Fabryka Mechanizmów Samochodowych „Polmo”.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
● J. Mysłowski, Historia szczecińskiego producenta samochodów Stoewer, Technika 8/2016, str. 323-326
● http://www.stoewer-museum.de/museum/framesetmuseumd.htm
● https://e-zbiory.muzeum.szczecin.pl/numizmatyka/historia-szczecina/wyroby-rzemiosa-i-przemysu-szczeciskiego/mns-h-742-1947.html
● https://www.antiguedades.es/es/maquinas-de-escribir-vendidas/900-antigua-maquina-de-escribir-alemana-stoewer-record-ano-1926-decorativa-y-funcionando-bien.html
● https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rower_Stoewer_Greif.jpg
● https://uk.wikipedia.org/wiki/Stoewer_R200_Spezial
● https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gro%C3%9Fglockner_Hochalpenstra%C3%9Fe_Automobilmuseum01.jpg
● https://www.flickr.com/photos/megashorts/7335458524

Opracowanie
Bogdan Mucha