Generał von Nádasdy i jego wojska w okolicy Żarowa podczas kampanii wojny siedmioletniej

W 1756 roku wybuchła wojna siedmioletnia, w której udział wzięły najpotężniejsze ówczesne państwa świata, zaś teatrem działań wojennych była Europa, Ameryka Północna, Indie oraz wyspy karaibskie. Naprzeciw siebie stanęły Prusy, sprzymierzone z Wielką Brytanią, Hanowerem, Hessen-Kassel i Brunszwikiem oraz koalicja Austrii, Rosji, Francji, Saksonii, Szwecji i państw niemieckich. W późniejszej fazie konfliktu do wojny przyłączyły się Hiszpania i Portugalia oraz starająca się początkowo zachować neutralność Holandia, której siły zostały zaatakowane w Indiach. Wojna siedmioletnia może być uznana za wojnę hegemoniczną (wzięła w niej udział większość ówczesnych mocarstw, stanowiła też decydującą fazę w trwających niemal sto lat zmaganiach francusko-brytyjskich o dominację w Ameryce Północnej i supremację na świecie). Wojna charakteryzowała się oblężeniami i podpaleniami miast, ale również bitwami na otwartym polu, z wyjątkowo ciężkimi stratami. Ocenia się, że w czasie wojny zginęło od 900 000 do 1 400 000 ludzi.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny siedmioletniej było wtargnięcie 29 sierpnia 1756 roku wojsk pruskich, pod wodzą Fryderyka II Wielkiego do Saksonii. Przeciwko Prusom wystąpiła wówczas Austria, chcąc odzyskać Śląsk utracony w toku wcześniejszych wojen (I wojna śląska 1740-42 oraz II wojna śląska 1744-45). Okolice Żarowa nie ucierpiały wówczas w trakcie działań zbrojnych, gdyż toczyły się one w bezpiecznej odległości. W dwa lata po zakończeniu II wojny śląskiej przystąpiono jednak na przełomie 1747 i 1748 roku do budowy twierdzy w Świdnicy, przez co znacznie wzrosło znaczenie strategiczne miasta i okolicy. Wpłynęło to z fatalnym skutkiem na mieszkańców i sąsiednie miejscowości w trakcie wojny siedmioletniej, w odniesieniu do konfliktu austriacko-pruskiego, zwanej też III wojną śląską. Położenie armii pruskiej było teraz znacznie trudniejsze. Austria sprzymierzyła się bowiem z Rosją, z której caryca Elżbieta I Romanowa przysłała na Śląsk armię pod dowództwem generała-feldmarszałka Aleksandra Borisowicza Buturlina. Pierwszy blisko roczny okres wojny był pomyślny dla Fryderyka II, którego wojska po uderzeniu na Saksonię i Czechy, odniosły zwycięstwo w bitwie pod Lowosicami 1 października 1756 r.(straty pruskie 2906 ludzi, austriackie 2863 ludzi) oraz zmusiły do kapitulacji siły saskie stojące w obozie warownym pod Pirną (15 000 jeńców, ok. 5 000 zabitych i rannych).

Żołnierz pułku huzarskiego „Nádasdy”, wg Geschichte des KuK Husaren Regiments Graf Nadasdy No.9 (z kolekcji Sissak)

Sytuację zmieniła pruska klęska pod Kolinem 18 czerwca 1757 roku (straty pruskie ok. 14 000 zabitych i rannych, straty austriackie ok. 9 000 zabitych i rannych). Inicjatywę przejęli wówczas Austriacy, którzy 24 września 1757 roku opanowali Jawor i Strzegom, w którym swoją kwaterę założył generał Franz Leopold von Nádasdy. Wydzielony przez głównodowodzącego wojsk austriackich księcia Karola Lotaryńskiego, korpus Nádasdy´ego liczył ok. 30 000 żołnierzy (wg źródeł 5 batalionów piechoty, 10 pułków grenadierów, 5 pułków huzarów, 2500 żołnierzy lekkich oddziałów granicznych „Graniczarzy” lub inaczej „Kroaci'). Siły te zaczęły zajmować dogodne pozycje w kierunku twierdzy świdnickiej w rejonie miejscowości Stary Jaworów, Tomkowa, Wierzbna oraz Kalno. 30 września siły austriackie, wsparte oddziałami bawarskimi i wirtemberskimi przesunęły się z okolic Wierzbnej i Kalna w rejon Siedlimowic i Pożarzyska, gdzie założyły obóz. Anonimowy świdniczanin, autor tzw. Żurnalu z oblężenia twierdzy świdnickiej z 1757 roku, zanotował: „Armia austriacka ruszyła w miesiącu wrześniu w okolice Pożarzyska i Siedlimowic, leżących 1 1/2 mili od miasta, zakładając tu obóz. Blokowali oni z daleka twierdzę, nie dopuszczali do wwozu towarów do miasta, przysparzając szkód wielkich”. Z kolei pamiętnikarz August Gottfried Hoffmann pisał pod datą 7 października 1757 roku: „huzarzy austriaccy obsadzili szańce w pobliżu Siedlimowic, podobnież szańce w pobliżu Wierzbnej, które jeszcze bardziej zaczęli oni umacniać”. Zajmowane pozycje w rejonie wsi Pożarzysko, Siedlimowice i Wierzbna, wojska austriackie generała Nádasdy´ego opuściły w dniu 13 października, zamykając stopniowo kordon otoczenia wokół twierdzy świdnickiej. Nowy obóz założony został między Pankowem, a Marcinowicami. 16 października siły oblężnicze zostały wzmocnione przez korpus wirtemberski w sile 6000 ludzi, który rozbił obóz w pobliżu Kątek. Z kolei w dniach 21-23 października dotarło 8 batalionów i 6 kompanii grenadierów oraz 7 batalionów piechoty. Ostatecznie załoga twierdzy świdnickiej, w skład której wchodziło 4 generałów, 20 oficerów sztabowych, 30 kapitanów, 136 podporuczników i chorążych, 5591 podoficerów i szeregowców, 25 członków korpusu inżynieryjnego (1 podporucznik minerów, 2 podoficerów, 22 szeregowców) skapitulowała 12 listopada 1757 roku. Austriacy zdobyli 164 armaty, 16 moździerzy, 1581183 kole armatnie, 13000 bomb, 4500 centarów prochu oraz kasę wojenną z gotówką w wysokości 355 576 florenów.

Widok na Pożarzysko od strony drogi wiodącej do Siedlimowic. Podczas wojny siedmioletniej w 1757 roku miejsce kwaterunku cesarskiego korpusu pod dowództwem generała von Nádasdy, fot. B. Mucha

Franz Leopold von Nádasdy (1708-1783). Generał armii austriackiej podczas wojny siedmioletniej

Dowodzący oblężeniem twierdzy świdnickiej, generał Franz Leopold von Nádasdy, urodził się 30 września 1708 roku w Radkersburgu. Był synem hrabiego Franza i hrabiny Rosy Schrattenbach. W 1727 roku wstąpił do pułku huzarów pod dowództwem Georga Emericha hrabiego Csáky de Keresztszegh. W latach 1731-1735 brał udział w różnych kampaniach wojennych prowadzonych na Korsyce, we Włoszech i nad Renem. Następnie w latach 1737-1738 brał udział w wojnie austriacko-tureckiej. Rok później został komendantem pułku huzarów „Csáky”. Na początku wojny o sukcesję austriacką, w listopadzie 1741 roku, Nádasdy zdobył Neuhaus. Następnie, gdy armia austriacka oblegała Pragę, Nádasdy na czele kawalerii dokonał najazdu na granicę francuską i zajął Neuburg w Górnym Palatynacie. W tym samym też roku został mianowany generalnym wachmistrzem polowym (general-feldwachtmeister). W 1742 roku wykupił na własność dawny pułk huzarów „Csáky” (pułk pozostał jego własnością aż do śmierci). Rok później brał udział w kampanii na terenie Bawarii, gdzie zdobył Wasserburg i Friedberg. W marcu 1743 roku po zwycięskiej bitwie pod Braunau, zdobył Oetting, Burghausen oraz Mülldorf. W lipcu 1744 roku jego oddziały przeprawiły się przez Ren i zwyciężyły w starciach pod Hagenau i Elsass-Zabern. 30 września 1745 roku dowodził huzarami w bitwie pod Soor, gdzie jego kawalerzyści zagarnęli osobisty bagaż pruskiego króla Fryderyka II – w efekcie czego ten musiał prosić swego kamerdynera o przysłanie mu zapasowych sreber i nowego zestawu fletów. W tym samym roku Nádasdy został awansowany na stopień generała kawalerii i otrzymał dowództwo twierdzy Ofen. W 1746 roku został przeniesiony na włoski teatr działań wojennych. Tutaj 16 czerwca brał udział w zwycięskiej bitwie pod Piacenzą, a następnie 12 sierpnia w nierozstrzygniętej bitwie pod Rottofreddo. Następnie prowadził działania zaczepne pod Novi i Genuą, której oblężenie kontynuował jeszcze w lutym 1747 roku. W 1754 roku ponownie został mianowany komendantem twierdzy Ofen, a 26 września 1756 roku Banem (namiestnikiem) Dalmacji, Chorwacji i Slawonii. Podczas wojny siedmioletniej 18 czerwca 1757 roku poprowadził decydujący atak z flanki, który dał zwycięstwo armii austriackiej w bitwie pod Kolinem. Po tym zwycięstwie otrzymał Wielki Krzyż Zakonu Marii Teresy. Następnie 13 sierpnia wziął udział w bitwie pod Landeshut, a 7 września poprowadził udany atak na izolowany korpus pruski w bitwie pod Moys. Wreszcie 13 listopada, po zaledwie 16 dniach oblężenia Świdnicy, zdobył tę ważną pruską fortecę. Po zwycięstwie Prus w bitwie pod Lutynią 5 grudnia 1757 roku, opuścił służbę zbrojną i wrócił na Chorwację, gdzie poświęcił się reorganizacji dwóch pułków piechoty „Banal-Grenz”, których jako Ban Chorwacji był właścicielem. W 1778 roku Franz został awansowany na dowódcę armii Galicji w ramach przygotowań do wojny z Prusami. Po podpisaniu pokoju porzucił armię. Generał Franz Leopold von Nádasdy zmarł 22 marca 1783 roku w Karlstadt (dzisiejszy Karlovac) w Chorwacji.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i i lustracje:
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● S. Nowotny, Klucz do Śląska, Świdnica 2016
● B. Mucha, Gmina Żarów. Na przestrzeni wieków, Żarów 2022
● https://www.kronoskaf.com/
● archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha