Sprawozdanie sytuacyjne wójta gminy Żarów za miesiąc styczeń 1950 roku

Po 1945 roku w Polsce zachowano trójstopniowy podział państwa na województwa, powiaty i gminy. Na podstawie dekretu z 23 sierpnia 1944 roku przywrócono również przedwojenny samorząd terytorialny. Rozwiązanie to miało być tymczasowe. Zapowiedzią przyszłych, głębszych zmian było utworzenie rad narodowych (gminnych, miejskich, powiatowych, wojewódzkich i krajowej – KRN), które kojarzono na mocy tego dekretu z samorządem terytorialnym. Rady stały się reprezentacją samorządu i jego organami uchwałodawczymi. W systemie rad narodowych zastosowano układ ich podległości hierarchicznej, w którym rady wyższego szczebla zatwierdzały uchwały rad niższego szczebla, a także posiadały prawo do ich kontrolowania. Organami wykonawczymi w przypadku gminnej rady rady narodowej (w gminach wiejskich) był wybierany przez nią zarząd gminy z wójtem, podwójcim i trzema członkami zarządu. Wójtowi dla celów administracji gromad podlegali sołtysi i podsołtysi wybierani przez ogólne zebranie mieszkańców. Brali oni udział w posiedzeniach zarządu gminnego z głosem doradczym jedynie w wypadku, gdy przedmiotem obrad były sprawy dotyczące danej gromady. Wedle artykułu 22, który był zawarty w dekrecie PKWN z dnia 23 listopada 1944 roku (o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego), władzą porządkową dla burmistrzów, wójtów, sołtysów oraz członków zarządów gmin wiejskich i miast niewydzielonych był wydział powiatowy, na czele którego stał starosta.

Zarząd gminy Żarów powstał przed 25 czerwca 1945 roku. Pierwszym wójtem był Stanisław Chojnacki (lipiec 1945 r.), sekretarzem Franciszek Gruszka, a członkiem Zarządu Włodzimierz Bajcar. Do końca 1945 roku zarząd uległ zmianie. Z początkiem sierpnia tego roku wójtem był już Janusz Rokita, z kolei 12 listopada starosta Jedliński odwołał Franciszka Gruszkę z funkcji sekretarza, a Włodzimierz Bajcar, został w dniu 1 grudnia 1945 roku aresztowany przez funkcjonariuszy PUB. Z dniem 31 października 1947 roku, odwołany został także i Janusz Rokita. Po nim obowiązki wójta pełnił przez dwa tygodnie przewodniczący GRN Marian Drozd. 1 listopada 1947 roku stanowisko to objął wedle nominacji starosty powiatowego, członek PPS Aleksander Kędzia, a jego zastępcą był Marcin Pyrek. Zarząd ten został odwołany po dwóch latach urzędowania w dniu 3 listopada 1949 roku. Nowym wójtem został mianowany z dniem 16 listopada 1949 roku Bolesław Sentyszyn, który utrzymał się na tym stanowisku do reformy administracyjnej, która miała miejsce wiosną 1950 roku.

Zgodnie z postanowieniami dekretu PKWN z 1944, Bolesław Sentyszyn jako wójt, podlegał pod względem służbowym staroście powiatu świdnickiego. Nie dziwi zatem osobiste sprawozdanie sytuacyjne (z dn. 23 stycznia 1950 roku), opatrzone klauzulą poufne, które zostało przesłane do Starosty Powiatowego (Referat Społeczno-Polityczny) jako wykonanie zarządzenia z dnia 4 grudnia 1947 roku. Treść tego sprawozdania była następująca:

Wykonując tamt. Zarządzenie Nr.SP.1/52/47 z dnia 4.XIII.1947 r. Zarząd Gminy przedkłada sprawozdanie sytuacyjne za miesiąc styczeń 1950 r. 1) Charakterystyka sytuacji terenowej w ogólności:

Gmina Żarów może być podzielona na dwie kategorie, a mianowicie sam Żarów i gromady położone obok Żarowa wykazują wybitnie charakter przemysłowy, natomiast gromady w dalszej odległości są czysto rolnicze. Podział ten wywołuje siłą faktów i odpowiednie ugrupowanie się ludności pod względem politycznym i społecznym.

2) Wzajemny stosunek poszczególnych grup ludności (repatriantów, przesiedleńców, tubylców i tp.)
Na terenie gminy Żarów zamieszkują repatrianci ze wschodu, ze zachodu przesiedleńcy oraz ludność tubylcza. Ludność tubylcza nie odgrywa żadnej istotnej roli, gdyż ilość ich jest znikoma. Życie innych grup jest na ogół dobra za wyjątkiem repatriantów, którzy nie mogą się pogodzić z przesiedleńcami.

3) Stosunek ludności do Władz i ich zarządzeń:
Stosunek do Władz jest lojalny.

4) Charakterystyka ruchów politycznych:
Współpraca Partii i ZSL ora Str. Demokratycznego nie na żadnych zastrzeżeń, jest zgodna i skoordynowana na wszystkich odcinkach życia gospodarczego i innych.

5) Charakterystyka ruchów społecznych, działalność związków zawodowych organizacji społecznych, stowarzyszeń i tp.
a) zorganizowanie akcji dostawy zboża do punktów skupu, wybór Trójek Gromadzkich, rozdział zboża na poszczególnych rolników.
b) zakończenie akcji klasyfikacji gruntów
c) uchwalenie na plenum Gm. Rady Narodowej planu pomocy sąsiedzkiej
d) uruchomienie w gromadach Kruków i Mrowiny kursów czytania i pisania dla analfabetów
e) w czasie od 11- 20 stycznia rejestracja wojskowa gminy Żarów i Domanice.
f) w dniu 20 stycznia br. zebrania po zakładach pracy ku uczczeniu 26-tej rocznicy śmierci Lenina
g) w dniu 23 stycznia br. masowa dostawa zboża do punktu skupu przez rolników z gromady Kalno i Bożanów.

6) Sprawy wyznaniowe
Na terenie gminy Żarów znajduje się 3 kościoły, a to w Żarowie i Łazanach obsługiwany przez ks. Banię Jana (w Łazanach raz na kwartał) oraz w gromadzie Rusko obsługiwany przez księdza z Jaroszowa. Wrogich wystąpień przeciw obecnemu ustrojowi podczas wypełniania obowiązków religijnych nie stwierdzono.

7) Zagadnienie repolonizacyjne (usuwanie śladów niemczyzny, wysiedlenie Niemców, wprowadzenie w życie nazw urzędowych zatwierdzonych nazw miejscowości)
a) Usuwania śladów niemczyzny dokonano
b) Wysiedlenia Niemców w miesiącu styczniu nie było
c) Wprowadzono w życie urzędowo ustalone nazwy
d) Poza tym nakazano posterunkowi MO kontrolę wyżej wykonania w/w punktów.

8) Sprawy graniczne
Gmina Żarów graniczy z następującymi gminami: Jaworzyna śląska, Godków i Domanice pow. świdnickiego, oraz gminą Kostomłoty powiatu Środa Śl. Między tymi gminami zatargów w miesiącu sprawozdawczym nie było.

9) Ważniejsze wystąpienia reprezentacyjne
Jak w punkcie 5 sprawozdania z tym, że w okresie sprawozdawczym przeprowadzono wybory sołtysów i podsołtysów w gromadzie Bożanów i Rusko. W dniach 20 stycznia br. zdano agendy nowemu sołtysowi w gromadzie Rusko, zaś w dniu 21 stycznia br. w Bożanowie.

10) Różne
W miesiącu sprawozdawczym nie natrafiono na specjalne trudności w urzędowaniu

1. Miejscowości gminy Żarów w latach 1945-1948: przynależność administracyjna i ludność
2. Miejscowości gminy Żarów w latach 1954-1972: przynależność administracyjna i ludność

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła:
1. W. Kozyra, Ustrój administracji państwowej w Polsce w latach 1944-1950, Czasopismo Prawno-Historyczne, Tom LXIII, zeszyt 1, 2011, s. 171-191
2. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
3. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha