Kornowie (1732-1945) – dwa stulecia historii właścicieli pałacu w Siedlimowicach

Kornowie to znana rodzina wydawców, księgarzy i drukarzy, którzy przez dwa stulecia (1732-1945), prowadzili swoją działalność we Wrocławiu. Ich dewizą rodową była łacińska sentencja "Candide et Caute" (zacnie i przezornie). Inskrypcja tej treści widnieje nad portalem pałacu w Pawłowicach oraz nad portalem ruin pałacu w Siedlimowicach. Protoplastą tego rodu był Johann Jacob Korn, który urodził się 20 kwietnia 1702 roku w Neustadt an der Aisch we Frankonii. Był synem rzemieślnika Johanna Jodocusa Korn i Barbare Magdalene Lucius, córki pastora z Weilmünster. Po ukończeniu szkoły łacińskiej w Neustadt, zgłębiał wiedzę dotyczącą księgarstwa. W tym celu praktykował od 27 kwietnia 1718 roku w Koburgu u znanego księgarza Pfotenhausera. W 1729 roku rozpoczął w Berlinie swoją działalność jako samodzielny księgarz. W 1732 roku przeniósł się do Wrocławia, gdzie po zarejestrowaniu jako obywatel tego miasta, założył firmę kupiecko-księgarską z siedzibą w pobliżu rynku. Już w tym samym roku na targach w Lipsku wystawił pierwszą książkę wydaną we Wrocławiu. Johann Jacob Korn, od samego początku istnienia swojej wrocławskiej firmy, nastawiony był na ścisłą współpracę z rynkiem w Polsce. Z kolei w licznych wydawnictwach przeznaczonych na rynek w Prusach, mi.in. w gazetach, często wykorzystywał polskie źródła informacji.

Rok po założeniu firmy wydał "Varro" Szymona Starowolskiego – pierwszą książkę pisaną w języku polskim. W 1734 roku Johann Jacob rozpoczął wydawanie „Schlesische privilegierte Staats-, Kriegs- und Friedenzeitung”, która później została przekszatałcona w "Schlesische Zeitung". Była to najstarsza i najdłużej wydawana gazeta we Wrocławiu. Od roku 1747 w „Gelehrte Nachrichten” („uczone wieści”), który był dodatkiem do wydawanej przez Korna gazety, wiadomości z Polski zamieszczał Jan Daniel Janocki. W 1751 roku rozpoczęto wydawanie „Schlesische Zuverlässige Nachrichten”, w których znaczny udział miały polskie korespondencje Janockiego. Johann Jacob Korn był dwukrotnie żonaty. W 1732 roku poślubił Johanne Susanne z domu Rüdiger, która zmarła w rok po urodzeniu syna Johanna Friedricha (ur. 1736 r.). Drugą małżonką Johanna Jacoba, była Susanne Margarethe z domu Ihlenfeld (zm. 1760 r.). Małżeństwo doczekało się syna Wilhelma Gottlieba (ur. 1739 r.) – a zarazem spadkobiercy firmy. Johann Jacob Korn zmarł 19 grudnia 1756 we Wrocławiu.

Johann Jacob Korn (1702–1756)

Schlesische Zeitung (nr 535/1886), archiwum autora

Była to najstarsza i najdłużej wydawana wrocławska gazeta, która istniała w latach 1742-1945, jej wydawanie rozpoczął Johann Jacob Korn. W pierwszym okresie istnienia gazeta wychodziła 3 razy w tygodniu, miała 8 małych stron, drukowano ogłoszenia państwowe, wiadomości śląskie i zagraniczne. Od roku 1828 wychodziła codziennie z wyjątkiem niedziel, a od 1881 wydawano ją już trzy razy dziennie (bez niedziel), a później 13 numerów w sześciodniowym tygodniu. Jednocześnie zwiększano stopniowo format, a coraz więcej w treści było wiadomości towarzyskich, historii przestępstw i wypadków z rejonu oraz wiadomości kulturalnych. Od 1848 roku drukowano także teksty publicystyczne. „Schlesische Zeitung” miała także dodatki tematyczne, m.in. „Gelehrte Nachrichten” (Uczone wieści).

Przedsiębiorstwo przejął w 1762 roku Wilhelm Gottlieb Korn (ur. 26.12.1739 r. we Wrocławiu), kontynuując zapoczątkowane przez swego ojca nastawienie na współpracę z rynkami wschodnimi, głównie z rynkiem polskim. Rok po przejęciu firmy zmieniona została nazwa wydawnictwa, które od tej chwili nosiło imię właściciela „die Firma Wilhelm Gottlieb Korn”. Na potrzeby odbiorców posługujących się językiem polskim Korn używał, także w nazwie firmy, polskiego wariantu swego drugiego imienia – Bogumił Wilhelm Korn. Oprócz wydawanej od 1742 roku „Schlesische Zeitung” oraz dzieł w języku niemieckim, Wilhelm Gottlieb wydawał w języku polskim dzieła m.in. Klemensa Janickiego, Franciszka Siarczyńskiego i Jana Daniela Janockiego. Drukowane były też zazwyczaj tłumaczone na polski z języka francuskiego lub niemieckiego, podręczniki szkolne i książki dla młodzieży. Odbiorcą wydawanych przez firmę Korna książek był także król polski Stanisław August Poniatowski oraz Uniwersytet Wileński. Współpracując ściśle z rynkiem polskim Wilhelm Gottlieb, uruchomił w I Rzeczypospolitej składy księgarskie w Warszawie, Lwowie i Poznaniu. W 1790 roku powierzył administrowanie wydawnictwem synowi Johannowi Gottliebowi, zachowując jednak aż do swej śmierci pozycję kierowniczą w firmie. Małżonką Wilhelma Gottlieba, była Karoline Elisabeth z domu Pfitzner – córka wrocławskiego urzędnika, którą poślubił w 1762 roku. Małżeństwo miało trzech synów. Orócz Johanna Gottlieba, urodzili się Friedrich Wilhelm i Julian Ferdynand. Wilhelm Gottlieb Korn, zmarł 4 września 1806 roku we Wrocławu.

Wilhelm Gottlieb Korn (1739–1806)

Strona tytułowa "Nowego Śpiewnika Ewangelickiego", wydanego w 1800 roku we Wrocławiu przez wydawnictwo Verlag Wilhelm Gottlieb Korn, archiwum autora

Strona tytułowa drugiego tomu "Dziejów Królestwa Polskiego", wydanego w 1820 roku we Wrocławiu
przez Wilhelma Bogumiła Korna

Johann Gottlieb Korn, urodzony 4 października 1765 roku we Wrocławiu, kontynuował profil wydawnictwa „Korn” nakreślony przez swojego ojca i dziadka. W 1806 roku odziedziczył doskonale prosperujące przedsiębiorstwo, które zatrudniało 22 ludzi pracujących na 9 prasach i miało doskonale rozpoznane rynki, głównie na ziemiach polskich Johann Gottlieb wydawał i drukował książki i prasę po niemiecku, m.in. „Schlesische Zeitung”. Zachowując dobre stosunki z władzami pruskimi, wychodził także naprzeciw zapotrzebowaniu na wydawnictwa w języku polskim i wydawał, poza dziełami niemieckimi również polskie słowniki i polską literaturę piękną (Kochanowskiego, Trembeckiego, Karpińskiego i innych). Wydał po polsku Biblię w przekładzie księdza Wujka, liczne podręczniki, książki dla młodzieży i książeczki do nabożeństwa. Jego małżonką była Christine Dorothea Weigel, którą poślubił pod koniec 1797 roku. Johann Gottlieb Korn zmarł 23 lipca 1837 roku we Wrocławiu.

Johann Gottlieb Korn (1765–1837)

Spadkobiercą Johanna Gottlieba Korna był jego syn Julius, który zmarł jednak krótko przed swym ojcem w 1739 roku. Na pewien czas zarząd firmą przejęła Christine Dorothea Korn. Po jej śmierci wydawnictwo przeszło w ręce jedynego syna Juliusa – Heinricha Augusta Jacoba Korn (ur. 6 kwietnia 1829 roku we Wrocławiu). Nowy właściciel powiększył dotychczasową firmę o papiernię, znajdującą się wówczas na pod wrocławskim Zakrzowie (dziś w granicach miasta). Hojnymi darami z własnej kolekcji wspomagał Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu, do którego trafiły m. in. prace Adolpha von Menzel i Martena van Heemskerk. W 1892 roku sfinansował zakup budynku przeznaczonego następnie na Śląskie Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności. Za zasługi dla rozwoju miasta, Heinrich Korn otrzymał 13 września 1882 roku tytuł szlachecki, a jego nazwiskiem nazwana została jedna z wrocławskich ulic (dziś ul. Kromera). Od 1891 roku Heinrich von Korn był właścicielem dóbr rycerskich Psie Pole pod Wrocławiem (223 ha) i majątku z pałacem w Pawłowicach (dziś mieści się w nim Rolniczy Zakład Doświadczalny Akademii Rolniczej we Wrocławiu; w 1996 roku został on wpisany do rejestru zabytków).

Heinrich August Jacob von Korn (1829-1907)

Rzeźba przedstawiająca postać Heinricha Augusta Jacoba von Korn w narożniku wykusza znajdującego się na południowo-zachodniej elewacji wrocławskiego ratusza. Po drugiej stronie wykusza znajduje się rzeźba przedstawiająca jego małżonkę, Helene z domu Moritz-Eichborn. Rzeźby zostały wykonane i ustawione w 1891 roku podczas dokonanej przez Karla Johanna Bogislawa Lüdeckego renowacji Ratusza. Rzeźbili Christian Behrens i Oskar Rassau. Kopie tych rzeźb ustawiono w pałacu w Pawłowicach, który tez był własnością Kornów (fotografie i opis: Krzysztof Jacek Matziol)

Pałac w Siedlimowicach (Schönfeld, Kr. Schweidnitz), na fotografii z 1909 roku,
wg R. Weber, Schlesische Schlösser, Bd. 2, Tafel 115

Pałac w Pawłowicach na początku XX wieku, archiwum autora

Herby Heinricha von Korn i Heleny z domu von Eichborn nad frontonem ich pałacu w Pawłowicach, fot. Julo

 Rodowa dewiza Kornów "Candide et Caute" na tarczy w Pawłowicach, fot. Julo

Znacznie wcześniej, bo już w 1867 roku, Heinrich von Korn nabył od hrabiego von Pückler, inny okazały pałac na Dolnym Śląsku, w Siedlimowicach, który z jego inicjatywy został gruntownie przebudowany w latach 1873-1875, według projektu berlińskiego architekta Richarda Lucae. W pięknie odnowionej rezydencji odbyły się śluby dwóch córek Heinricha von Korn. W 1882 roku Luise Marie von Korn poślubiła Richarda Bergmana, a w 1889 roku Marie Christine von Korn, wyszła za mąż za Konstantin von Schweinichen. Heinrich von Korn zmarł 20 marca 1907 roku w pałacu w Siedlimowicach. Zarząd nad tutejszym majątkiem oraz wrocławską firmą wydawniczą przejęła wdowa po Heinrichu von Korn, Helena von Korn z domu Moriz-Eichborn (ur. 6 kwietnia 1840 roku; zm.18 kwietnia 1909 roku). Po niej właścicielem pałacu i majątku w Siedlimowicach, domu wydawniczego oraz gazety „Schlesische Zeitung”, został jej wnuk (syn Luise Marie von Korn) – Richard von Bergmann-Korn, urodzony 9 grudnia 1885 roku w Siedlimowicach. Z wykształcenia dr filozofii, uczestnik I wojny światowej (kapitan w stopniu spoczynku), był ostatnim właścicielem posiadłości w Siedlimowicach i całego majątku von Kornów. Pod koniec II wojny światowej, został przywrócony do czynnej służby wojskowej i skierowany na front wschodni, gdzie trafił do niewoli radzieckiej. Zmarł w obozie jenieckim 11 grudnia 1945 roku. Po zakończeniu wojny administrację nad majątkiem w Siedlimowicach, aż do 1950 roku sprawowała Armia Czerwona. Następnie utworzono tam PGR, funkcjonujący do początku lat 90. XX wieku. Przez wszystkie te lata obiekt pałacowy oraz przyległa zabudowa folwarczna ulegały stopniowej dewastacji. Większość drobnych elementów architektonicznych z pałacu i jego otoczenia wywieziono do parku w Bogatyni. Z okazałego niegdyś pałacu zachowały się jedynie mury zewnętrzne i szczątkowe pokrycie dachowe wieży.

Richard von Bergmann-Korn (1885-1945)

Składamy Serdeczne Podziękowania dla pana Krzysztofa Jacka Matziola za udostępnienie i opis fotografii przedstawiających wrocławskie rzeźby małżeństwa von Kornów

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. C. von Schweinichen, Aus der Geschichte des Geschlechts derer von Schweinichen, Breslau 1905
2. R. Weber, Schlesische Schlösser, Bd. 2, Dresden 1909
3. K. Ullmann, Schlesien-Lexikon, Würzburg 1992
4. Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2000
5. I. Kopernicki, M. Kozłowska, Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław 1968-1969
6. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha