Z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie do Żarowa – krótko o historii i jej bezcennych pamiątkach

W obliczu klęski w Kampanii Wrześniowej 1939 roku, jeszcze w tym samym miesiącu zaczęły powstawać pierwsze oddziały Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wówczas zwane Armią Polską we Francji. Ochotnikami byli Polacy przebywający wówczas we Francji, Belgii, Holandii i na Wyspach Brytyjskich. Podstawą do sformowania polskich jednostek wojskowych była polsko-francuska umowa zawarta 9 września 1939 roku oraz umowa z 4 stycznia 1940 roku o utworzeniu Wojska Polskiego. Na mocy tej ostatniej przystąpiono do tworzenia jednostek wojsk lądowych, lotnictwa i marynarki wojennej. Wedle szacunków w 1940 roku Armia Polska we Francji liczyła ok. 85 000 żołnierzy. W okresie od listopada 1939 roku sformowano cztery dywizje piechoty (1. Dywizja Grenadierów, 2. Dywizja Strzelców Pieszych, 3. Dywizja Piechoty, 4. Dywizja Piechoty) oraz jedną brygadę pancerno-motorową (10. Brygada Kawalerii Pancernej). Ze sformowanych oddziałów wydzielono część sił i utworzono w ten sposób Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich, która w maju 1940 roku wzięła udział w bitwie o norweski Narvik. W kwietniu 1940 roku sformowano na terenie Syrii Samodzielną Brygadę Strzelców Karpackich. Po klęsce Francji udało się ewakuować około 27 000 żołnierzy i oficerów PSZ do Palestyny i Wielkiej Brytanii. W Wielkiej Brytanii powstał I Korpus Polski. Polacy otrzymali tam zadanie zorganizowania obrony wschodniego wybrzeża Szkocji. 8 października 1940 roku w strukturze organizacyjnej I Korpusu Polskiego znajdowały się: Sztab I Korpusu, 1. Brygada Strzelców, 2. Brygada Strzelców, 3. Brygada Kadrowa Strzelców, 4, Brygada Kadrowa Strzelców, 5. Brygada Kadrowa Strzelców, 7. Brygada Kadrowa Strzelców, 1. Pułk Czołgów, 1. Batalion Saperów, 1. Dywizjon Rozpoznawczy, 1. Dywizjon Artylerii Ciężkiej, 1. Kompania Łączności, 1. Kolumna Samochodowa, 1. Kolumna Sanitarna, 1. Park Intendentury, 1. Park Uzbrojenia, 1. Park Samochodowy, Stały Szpital Wojenny Nr 1, Stały Szpital Wojenny Nr 2. Korpus liczył 3498 oficerów i 10 884 żołnierzy. W związku ze spodziewaną inwazją niemiecką otrzymał za zadanie obronę 200-kilometrowego odcinka wybrzeża od Firth of Forth do Montrose w Szkocji.

Czytaj więcej: Z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie do Żarowa – krótko o historii i jej bezcennych pamiątkach

Tajemnica Cegielni Tonwerke

Kilka słów o "krwi przemysłu chemicznego" wytwarzanej niegdyś w Żarowie

Piryt to minerał żelaza z gromady siarczków. Jego nazwa pochodzi od greckiego pyr – ogień oraz pyrites – iskrzący, gdyż minerał ten iskrzy się pod wpływem uderzeń krzesiwa (krzemienia, twardego metalu). Piryt występuje niemal we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych. Często zawiera domieszki niklu, kobaltu, cynku, srebra, złota, miedzi. Minerał pod wpływem tlenu i wilgoci atmosferycznej ulega szybkiemu powierzchniowemu wietrzeniu, utleniając się do tlenków i wodorotlenków żelaza oraz siarczanów żelaza (korozja atmosferyczna). Nawet dotknięcie palcem ścian kryształu pirytu może skutkować pojawieniem się rdzy na jego powierzchni w ciągu kilku dni, ze względu na naturalną wilgoć i kwaśny odczyn skóry. Piryt, jako siarczkowa ruda żelaza, jest surowcem do otrzymywania dwutlenku siarki i surówki żelaza. Z uzyskanych półproduktów wytwarza się kwas siarkowy i żelazo. To właśnie odkrycie pokładów pirytu zlokalizowanych przy drodze do Łażan, było głównym powodem, dla którego w 1858 roku Carl von Kulmiz wybudował w Ida und Marienhütte obok Żarowa Fabrykę Chemiczną „Silesia”. Warto dodać, że była to wówczas pierwsza tego typu fabryka na Śląsku, która przez swoje pierwsze cztery lata istnienia produkowała jedynie kwas siarkowy w oparciu o złoża lokalne, a następnie surowiec przywożony tutaj koleją z Westfalii oraz Węgier. Tylko w 1872 roku Silesia Verein Chemischer Fabriken A.G. wyprodukowały, aż 15 000 ton kwasu siarkowego oraz ogromną ilość koncentratu kwasu siarkowego (7 ton dziennie). Sądzić należy, że podczas I wojny światowej kwas siarkowy niezbędny do produkcji materiałów wybuchowych, był najważniejszym produktem opuszczającym żarowską "Silesię". Jak podają źródła w nocy z 6 na 7 maja 1917 roku na oddziale benzolu wybuchł ogromny pożar, który zniszczył m. in. zakład produkcji kwasu siarkowego. Jego produkcję tzw. metodą wieżową, wznowiono dopiero w 1926 roku. W latach II wojny światowej, wyjeżdżające z Żarowa cysterny wypełnione kwasem siarkowym, trafiały następnie do fabryk produkujących kruszące materiały wybuchowe. Materiały te stosowano (również obecnie) przede wszystkim do elaboracji min morskich, bomb głębinowych, głowic bojowych torped, do wypełnienia korpusów przecinaków wybuchowych oraz w ładunkach okrętowej sekcji minerskiej, do elaboracji pocisków artyleryjskich, moździerzowych, głowic bojowych, rakiet, do elaboracji min przeciw piechocie i czołgowych do lontów detonacyjnych, do wszelkich prac inżynieryjnych, dywersyjnych itp. Wytwarzany w Żarowie kwas siarkowy i azotowy, w połączeniu z toluenem służył w szczególności do produkcji trotylu – organicznego związku chemicznego, nitrozwiązku, który powszechnie stosowano jako kruszący materiał wybuchowy (w armii niemieckiej od 1902 roku).

Czytaj więcej: Kilka słów o "krwi przemysłu chemicznego" wytwarzanej niegdyś w Żarowie

19.02.2016 - I Żarowska Prelekcja Historyczna