Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Robotniczy Związek Gimnastyczny w Żarowie oraz drużyna FT Saarau na przełomie lat 20/30-tych XX w.

Drukuj
Utworzono: środa, 18, październik 2017

Od połowy XIX wieku nastąpił żywiołowy rozwój stowarzyszeń gimnastycznych i sportowych, które zakładały korty tenisowe i boiska sportowe. Na przełomie XIX i XX wieku odbywały się regularnie rozgrywki i turnieje w miastach i na prowincji w całym kraju. W 1860 roku doszło do zjednoczenia towarzystw gimnastycznych w jedną organizację, występującą pod nazwą Niemieckie Towarzystwo Gimnastyczne Deutsche Turnschaft (DT). Pierwsze ogólnoniemieckie święto Gimnastyki i Sportu – Deutsches Turn und Sportfest odbyło się w Coburgu. Rozwojowi sportu sprzyjały industrializacja i rozwój techniki. Państwo kładło coraz większy nacisk na sprawność i tężyznę fizyczną. Finansowało tzw. kluby wojenne (Kriegsverein) oraz kluby gier i sportów (Spiel und Sportverein). Ich zadaniem było podnoszenie sprawności fizycznej i ideologicznej wśród cywilów, zwłaszcza młodzieży, wśród której propagowano duch militaryzmu (militarische Jugenderziehung). Od 1842 roku wychowanie fizyczne wprowadzono do obowiązkowego programu szkolnego. Rozporządzeniem króla Fryderyka Wilhelma IV z 6 czerwca 1842 roku wprowadzono gimnastykę do zajęć szkolnych i wojskowych. Od 1860 roku wychowanie fizyczne wprowadzono do wszystkich szkół w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku czas ten zwiększono do trzech godzin tygodniowo, do których dodano codzienne pięciominutowe ćwiczenia na otwartej przestrzeni. Dziewczęta objęto takim samym programem ćwiczeń fizycznych jak chłopców. Jednak proces upowszechnienia sportu daleki był jeszcze od ideału. Z przyczyn społecznych i politycznych na marginesie tych procesów pozostały niższe warstwy, zwłaszcza robotnicy miejscy. Podziały społeczne w Niemczech były nader widoczne. Znalazło to odzwierciedlenie w ruchu sportowym. Robotnicy tworzyli swoje stowarzyszenia sportowe, turnieje i zawody, separując się od reszty społeczeństwa prusko-niemieckiego. Idea solidaryzmu społecznego uległa rozbiciu, gdyż członkowie proletariatu utworzyli w 1893 roku Robotniczy Związek Gimnastyczny (ATB – Arbeiter Turnerbund), który w krótkim czasie stał się największą organizacją robotniczej kultury fizycznej na świecie.

Po zakończeniu I wojny światowej niemiecka klasa robotnicza głównie w największych miastach wciąż tworzyła i rozbudowywała robotnicze związki sportowe, w których znalazła możliwość wyrażenia własnej tożsamości grupowej. Preferowana była ciężka atletyka (boks, ciężary i zapasy). Działający wcześniej Arbeiter Turnerbund, zmienił nazwę na Robotniczy Związek Gimnastyczny i Sportowy (ATSB – Arbeiter-Turn und Sportbund). Już w 1925 roku we Frankfurcie nad Menem zorganizowano pierwszą olimpiadę robotniczą, w której wzięło udział 100 tysięcy widzów i sportowców. Olimpiada była demonstracją międzynarodowej solidarności ludzi pracy. Według danych na 1927 rok robotnicze związki sportowe liczyły 1,05 mln członków, podczas gdy sport mieszczański liczył 1,3 mln członków, a kościelny ok. miliona członków. W latach 1920-1933 pod egidą ATSB rozgrywane były piłkarskie Mistrzostwa Niemiec wśród klubów robotniczych. O silnej pozycji robotniczej ligi piłkarskiej świadczy liczba 91 449 członków (w tym 347 kobiet) w 1925 i 124 467 członków (w tym 578 kobiet) w 1930 roku.

 

Wpinka z symbolem Robotniczego Związku Gimnastycznego i Sportowego (ATSB)

 

Robotnicze rozgrywki piłkarskie realizowane były w oparciu o następujący podział ligowo-geograficzny:

1. Kreis (Berlin-Brandenburg)
2. Kreis (Provinz Preußen und Land Braunschweig)
3. Kreis (Hamburg, Schleswig, Holstein, Mecklenburg)
4. Kreis (Sachsen)
5. Kreis (Thüringen)
6. Kreis (Rheinland und Westfalen)
7. Kreis (Bayern, od 1923 roku Nordbayern)
8. Kreis (Württemberg)
9. Kreis (Hessen-Nassau)
10. Kreis (Baden, Pfalz, Saar)
11. Kreis (Nordwestdeutschland)
12. Kreis (Ostpreußen, Danzig)
13. Kreis (Hessen-Kassel)
14. Kreis (Schlesien)
15. Kreis (Pommern)
16. Kreis (Niederlausitz)
19. Kreis (Südbayern)

Każdy z wymienionych powiatów dzielił się na okręgi piłkarskie (Bezirk). Dla przykładu w 14. Kreis (Schlesien) rozgrywano mecze w następujących okręgach: 1. Breslau (Wrocław), 2. Görlitz-Lauban-Hirschberg (Zgorzelec-Lubań-Jelenia Góra), 3. Gleiwitz (Gliwice), 4. Waldenburg (Wałbrzych), 5. Oppeln-Liegnitz-Haynau (Opole-Legnica-Chojnów), 6. Königszelt-Striegau (Jaworzyna Śląska-Strzegom), 7. Bunzlau (Bolesławiec). 8. Sagan (Żagań). Zwycięzcy lig okręgowych (Bezirksmeister) brali udział w turnieju wyłaniającym mistrza powiatowego (Kreismeister). W latach 1920-1933 zwycięzcami w Kreis Schlesien byli kolejno: 1920 – ATV Görlitz/Fußball-Abt. SC Wacker-Nord, 1921 – FT Breslau Abt. Süd 1919, 1922 – SV Stern 1919 Breslau, 1923 – SV Stern 1919 Breslau, 1924 – SV Stern 1919 Breslau, 1925 – SpielVgg Brieg 1910, 1926 – ASV Breslau Süd 1919, 1927 – ASV Breslau Süd 1919, 1928 – ASV Breslau Süd 1919, 1929 – ASV Sturm Breslau-Schmiedefeld, 1930 – FSVgg Wacker Hindenburg-Zaborze, 1931 – Freie Sportfreunde Waldenburg, 1932 – FTSV Eiche Hindenburg, 1933 – Breslauer FC Falke Neukirch.

Spośród drużyn dzierżących tytuł mistrza powiatowego, na wyższym szczeblu rozgrywek wyłaniano Mistrza Niemiec Wschodnich, Północnych, Środkowych oraz Południowych. (przykładowo o Mistrzostwo Niemiec Wschodnich grały drużyny mistrzowskie drużyny z powiatów: Ostpreußen – Wschodnie Prusy, Schlesien – Śląsk, Pommern – Pomorze, Niederlausitz – Dolne Łużyce. Z tych czterech drużyn w finałowym turnieju wyłaniany był Mistrz Robotniczych Związków Gimnastycznych i Sportowych (Meister des Arbeiter-Turn und Sportbundes).

Jak pisze Tomasz Ciesielski w Monografii Gminy Żarów ... działalnością kulturalną, krzewieniem sportu i turystyki zajmował się „Żarowski Związek Gimnastyczny” („Saarauer Turnverein”), który powstał w lutym 1880 r. Początkowo zrzeszał tylko pracowników przedsiębiorstw Kulmizów, później jego członkiem mógł zostać każdy mieszkaniec Żarowa. „Saarauer Turnverein” należał do regionalnej organizacji „Zobten – Turngau”, zrzeszającej związki gimnastyczne z całego powiatu świdnickiego. W latach 30-tych XX w. funkcje kulturowo-wychowawcze przejęły różnego typu organizacje nazistowskie. Nie jest znana siedziba zarządu Żarowskiego Związku Gimnastycznego, chociaż jak się wydaje dużą rolę odgrywać mogła tutaj restauracji Mathylda Johan, później Hotel "Zum Schwarzer Adler". Prawdopodobnie w należącym do tej restauracji ogródku piwnym przy kręgielni (również własność restauracji/hotelu), odbyło się w dnia 6-7 sierpnia 1905 roku święto z okazji 25. rocznicy powstania Saarauer Turnverein, o czym przekonuje wydana z tej okazji karta pocztowa (zamieszczony widok ogrodu piwnego wraz z symbolem Deutsche Turnerschaft – Niemiecki Związek Gimnastyczny). Warto dodać, iż małżeństwo Kintscher - właściciele hotelu "Zum Scharzer Adler", wspierali w latach 1920-1942 klub piłkarski SV Saarau.

 

Pocztówka wydana z okazji Święta 25-lecia Żarowskiego Towarzystwa Gimnastycznego (Saarauer Turn-Verein), w górnej części po lewej tarcza z emblematem Niemieckiego Związku Gimnastycznego (Deutsche Turnerschaft), obok widok na tzw. ogródek piwny i kręgielnię należące do pobliskiej restauracji/hotelu "Zum Schwarzer Adler"

 

Pocztówka z datą 23.05.1901 r., widok po prawej stronie na ogród z kręgielnią (Garten mit Kegelbahn)

 

Dawna gospoda "zur Hütte" - miejsce spotkań zarządu Robotniczego Związku Gimnastycznego "Einigkeit" oraz drużyny FT Saarau, za budynkiem w podwórzu wybudowano kręgielnię (Kegelbahn) 

  

Budynek przy dzisiejszej ul. Armii Krajowej 60, dawniej gospoda "zur Hütte"

 

Być może tuż po I wojnie światowej mieszkańcy Żarowa, którzy sympatyzowali z Socjaldemokratyczną Partią Niemiec (SPD - Sozialdemokratische Partei Deutschlands), utworzyli własny Robotniczy Związek Gimnastyczny „Einigkeit" (Arbeiter-Turnverein Einigkeit Saarau), o którym wiadomo, że działał na przełomie 1925/1926 roku. Jak podaje wykaz robotniczych klubów i związków gimnastyczno-sportowych w okręgu śląskim, siedzibą Robotniczego Związku Gimnastycznego "Einigkeit" Saarau, była ówczesna gospoda "zur Hütte", obecnie budynek przy ulicy Armii Krajowej 60 w Żarowie. Także przy tej gospodzie/restauracji działała kręgielnia (konkurencyjny obiekt dla restauracji/hotelu "Zum Schwarzer Adler" wybudowany przez Robotniczy Związek Gimnastyczny ??).

 

Wykaz Robotniczych Związków Gimnastycznych oraz klubów sportowych z przełomu 1925/1926 r.
(Kreis/Powiat 14., Bezirk. 6/Okręg)

 

Jak podaje wspomniany wykaz, na przełomie 1925/1926 r., żarowski "Einigkeit" liczył 65 członków dorosłych w tym 34 mężczyzn, 12 kobiet oraz 19 piłkarzy. Do sekcji młodzieżowej należały 32 osoby (w tym 18 chłopców i 14 dziewcząt). W ramach Robotniczego Związku Gimnastycznego w Żarowie, rozgrywki prowadziły dwie drużyny – piłki ręcznej oraz piłki nożnej. Wedle tabeli rozgrywek piłki ręcznej 1. klasy w okręgu 5. (Tabellenstand der Ersten Klasse im Bezirk 5) z dnia 7 maja 1928 roku, drużyna żarowska (FT Saarau), po rozegraniu czterech spotkań, zajmowała 5 pozycję za ekipami FT Königszelt (Jaworzyna Śląska), Sturm Stannowitz (Stanowice), Sparta Striegau (Strzegom), VfR Konradswaldau (Mrowiny). Z kolei dział sportowy wrocławskiej gazety socjaldemokratycznej Arbeiter Zeitung (nr 173 z dnia 28.7.1930 r.), donosi o wynikach rozegranych meczów w piłkę ręczną. W jednym z takich spotkań drużyna z Leśnicy (Deutsch Lissa I), pokonała drużynę z Żarowa (Saarau I) 5:4 (2:2).

 

Tabela okręgowych rozgrywek w piłkę ręczną, stan z 7 maja 1928 roku

 

Strona tytułowa gazety Arbeiter Zeitung, nr 173 z dnia 28.7.1930 r. oraz zamieszczone w dziale sportowym wyniki meczów piłki ręcznej

 

Wyniki meczów z udziałem żarowskiej drużyny piłkarskiej Freie Turner Saarau (FT Saarau), rozegranych w 1931 roku, odnaleźć można w dzienniku Volkswacht oraz w berlińskiej Sozialistische Arbeiter Zeitung. Wrocławski dziennik (nr 142 z dnia 22 czerwca 1931 r.), informuje o spotkaniu piłkarskim FT Schweidnitz (Świdnica) – FT Saarau (Żarów), które zakończyło się wynikiem 1:0 na korzyść gospodarzy. Z kolei SAZ (nr 15 z dnia 18.11.1931 r. i nr 25 z dnia 1.12.1931 r.) podaje wyniki spotkań: Adler Weißstein (Biały Kamień) – FT Saarau 1:1 i VfR Freiburg (Świebodzice) – FT Saarau 4:1.

 

Strona tytułowa dziennika Volkswacht, nr 142 z dnia 22 czerwca 1931 r. oraz zamieszczone w dziale sportowym wyniki meczów piłkarskich

 

 Strona tytułowa Sozialistische Arbeiter Zeitung, nr 15 z dnia 18.11.1931 r. oraz zamieszczone w dziale sportowym wyniki meczów piłkarskich

 

Strona tytułowa Sozialistische Arbeiter Zeitung, nr 25 z dnia 1.12.1931 r. oraz zamieszczone w dziale sportowym wyniki meczów piłkarskich

 

Robotniczy Związek Gimnastyczny w Żarowie (Arbeiter-Turnverein Einigkeit Saarau) oraz drużyna piłkarska (Freie Turner Saarau), przestały istnieć w 1933 roku po dojściu do władzy Adolfa Hitlera. W ramach wyjaśnienia należy wspomnieć, że przedstawiciele Związku Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych (ATSB), należeli do tzw. Frontu Żelaznego (Die Eiserne Front), czyli koalicja partii i organizacji popierających demokrację i ustrój republikański w tzw. republice weimarskiej. Występując przeciwko NSDAP w 1932 roku front poparł kandydaturę Paula von Hindenburga przeciw Hitlerowi w wyborach prezydenckich. Front Żelazny przestał istnieć po dojściu NSDAP do władzy, z chwilą likwidacji niezależnego ruchu związkowego Niemiec w dniu 2 maja 1933 roku. Ten sam los podzielił Związek Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych (ATSB) oraz wszystkich działających w jego ramach klubów sportowych, których mienie przejęło państwo.

Żródła i ilustracje:
Arbeiter Zeitung, nr nr 173 z dnia 28.7.1930 r.
Sozialistische Arbeiter Zeitung, nr 15 z dnia 18.11.1931 r.
Sozialistische Arbeiter Zeitung, nr 25 z dnia 1.12.1931 r.
Volkswacht, nr 142 z dnia 22 czerwca 1931 r.
P.Araszczuk, R.Kaśków, Z.Malicki, Historia żarowskiej piłki nożnej, Żarów 2006
T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
R.Nowakowski, T.Świętochoński, Polityczne uwarunkowania rozwoju ruchu gimnastycznego i sportu w Niemczech 1811–1939 w 200 lecie Ruchu Gimnastycznego (Turnbewegung) w: http://www.pamieciprzyszlosc.pl/
http://oli77fr.beepworld.de/
https://www.arbeiterfussball.de/
https://de.wikipedia.org/
https://pl.wikipedia.org/

Opracowianie
Bogdan Mucha