O kapsułach czasu ukrytych na obszarze gminy Żarów

Brzeg, Frombork, Krzanowice, Nowa Sól, Złocieniec i w końcu Żarów. To w tych miejscowościach ukryto niegdyś przesłania dla przyszłych pokoleń w postaci tzw. kapsuł czasu. Odkryte podczas tegorocznych prac remontowych ukazały swoją zawartość datowaną na 80, 175 czy nawet na ponad 200 lat. Niecierpliwie oczekujemy na otwarcie tej ostatniej, która odnaleziona w naszym mieście zawiera z pewnością informacje pozostawione przez dawnych Żarowian dla przyszłych pokoleń. Nie wiemy dokładnie kiedy zaplombowana, metalowa tuba, trafiła do kopuły wieńczącej dach kaplicy cmentarnej przy obecnej ul. Armii Krajowej w Żarowie. Przypuszczamy jedynie, że mogło to stać się w latach 1911-1913. Odpowiedź na to pytanie poznamy po ujawnieniu zawartości interesującego znaleziska. Kapsuły czasu to zjawisko, które nie jest obce na Ziemi Żarowskiej. Pierwsze przesłanie w czasie (kronika i inne dokumenty oraz monety), ukryto tutaj już w latach 40-tych XVIII wieku w metalowym guzie wieńczącym hełm wieży kościoła ewangelickiego w Mrowinach (niem. Konradswaldau). Otworzona podczas remontu wieży w 1817 roku kasetka uzupełniona została wówczas o kolejne materiały (kronikę i dokumenty), które ujawniono ponownie po 148 latach w 1965 roku w związku z rozbiórką podupadłej i opuszczonej świątyni. Chronologicznie pod względem odkrycia, kolejną kapsułą czasu jest kilkukrotnie opisywana już butelka z umieszczonym wewnątrz listem, spisanym 2 października 1923 roku. Butelkę odnaleziono w 1987 roku w murze okalającym pyszczyńską posiadłość von Matuschków. Kopia wspomnianego listu znajduje się w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej. Pierwszą kapsułę czasu w Żarowie (niem. Saarau) odkryto w 2006 roku podczas remontu elewacji i pokrycia dachowego kamienicy przy ul. Armii Krajowej 48. Skopiowana zawartość metalowej tuby z 1883 roku, uzupełniona została współczesnymi materiałami i na powrót trafiła do metalowej kuli wieńczącej dach narożnej wieży budynku. Kolejne "przesłanie w czasie" odkryto w 2010 roku w Przyłęgowie (niem. Preilsdorf). Podczas prac związanych z rozbiórką starego fundamentu, na którym spoczywał niegdyś pomnik poległych podczas I wojny światowej mieszkańców wsi, odkryto butelkę, wewnątrz której znajdował się list spisany w 1924 roku, liczne banknoty, kartki żywnościowe oraz drobne monety. Zbiór ten przekazany został do Żarowskiej Izby Historycznej.

Czy w przyszłości możemy liczyć na kolejne odkrycia kapsuł czasu w samym Żarowie i jego najbliższej okolicy ? Niewątpliwie tak, a na czoło wysuwają się tutaj obiekty sakralne. Umieszczanie bowiem pamiątek związanych z daną epoką u podstawy krzyży na nowo powstałych świątyniach lub kaplicach jest tradycją wielowiekową kontynuowaną również w czasach obecnych. Analizując poszczególne obiekty znajdujące się w granicach administracyjnych gminy Żarów, uwagę należy zwrócić na kościoły w Bukowie, Imbramowicach, Łażanach, Wierzbnej i Żarowie, a także kaplice w Bożanowie i Pyszczynie. Tam właśnie możemy spodziewać się przyszłych znalezisk w postaci kapsuł czasu.

Świątynia pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Bukowie (niem. Bockau), wzniesiona została w połowie XIII wieku (przed 1260 r. ?). W 1729 roku z niewyjaśnionych przyczyn zawaliła się kościelna wieża, odbudowana dopiero pod koniec XIX wieku. Na jej szczycie znajduje się rzecz jasna ażurowy krzyż, posadowiony na podstawie w formie metalowej kuli. Czy w jej wnętrzu znajduje się ukryta, zaplombowana tuba z dokumentami mówiącymi o przyczynach i odnowie uszkodzonej budowli ? Powstanie kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach (niem. Ingramsdorf), datowane jest na rok 1522, chociaż świątynia mogła powstać już w XV wieku, na co wskazują niektóre z detali architektonicznych. Na przestrzeni kilku wieków kościół ten był wielokrotnie przebudowywany i remontowany, wskutek czego zatracił swoją pierwotną formę. Interesujący wizerunek imbramowickiej świątyni, utrwalony został na jednej pocztówek, która datowana jest na 1 ćwierć XX wieku (lata 1913-1915). Zasadniczą różnicą ze stanem obecnym jest czworoboczna, drewniana część wieży. Na kolejnym przedstawieniu obrazkowym z ok.1942 roku, świątynia posiada już wieżę w pełni murowaną (stan dzisiejszy). Nie wzbudza to jednak zastrzeżeń, gdyż jak wynika ze źródeł jeszcze w 1938 roku stan techniczny budowli był bardzo zły i zapewne w ciągu następnych 3-4 lat dokonano remontu generalnego z postawieniem nowej murowanej wieży. Na jej szczycie umieszczono metalową kulę z prostym w swojej formie krzyżem. Czy w przyszłości we wspomnianej kuli odkryta zostanie kapsuła czasu zawierająca dokumenty mówiące o potrzebie remontu i przebudowy tutejszej świątyni ?

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Bukowie, fot. B.Mucha

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach, fot. B.Mucha

Kościół pw. Bożego Ciała w Łażanach (niem. Laasan), wybudowany został na przełomie XIII i XIV wieku (koniec XIII ?). Prawdopodobnie w późniejszym okresie wzniesiono pierwszą wieżę (1569 rok ?). W 1843 roku kościół powiększono o zakrystię wzniesioną nad kryptą i wtopioną w zarys budowli oraz dobudowano od strony zachodniej nową wieżę. Stara została zniszczona podczas straszliwej burzy w 1641 roku. W 1913 i 2008 roku wieża była odnawiana, o czym informują daty z chorągiewki, przytwierdzonej do iglicy (wraz z datą 1569). Na osi jej osi umieszczona jest metalowa kula. Czy skrywa ona dokumenty z lat 1843 i 1913, a może jeszcze starsze ? Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej (niem. Würben), zbudowany został w latach 1230-1250. Dwie masywne wieże świątyni pierwotnie zwieńczone były hełmami ostrosłupowymi. W 1725 roku zostały zastąpione barokowymi hełmami cebulastymi. Na każdym z nich zatknięta jest iglica z osiowo umocowaną kulą, chorągiewką oraz krzyżem. Czy na polecenie cysterskiego przeora wewnątrz owych metalowych "pojemników" ukryto dokumenty spisane wraz z przebudową kościelnych wież ?

Kościół pw. Bożego Ciała w Łażanach, fot. B.Mucha

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej, fot. B.Mucha

Położenie kamienia węgielnego pod Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie miało miejsce 28 lipca 1909 roku. Wzniesienie kościoła datowane jest na 22 października 1909 roku. Budowa wysokiej na 44 m wieży, ukończona została 9 marca 1910 roku. Poświęcenie 2 dzwonów i ustawienie więźby w domu parafialnym, odbyło się w dniu 14 kwietnia 1910 roku. Po zakończeniu wszystkich prac wykończeniowych, 29 września 1910 roku miało miejsce uroczyste poświęcenie kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie. Pierwszym duszpasterzem w nowo powstałym kościele został ks. Herman Klimke, który nadzorował jego budowę oraz dbał o całkowity wystrój. Okazała świątynia, utrzymana w stylu neogotyckim wzniesiona została z czerwonej, nieotynkowanej cegły. Autorzy projektu, dwaj znani wrocławscy architekci Overhoff i Föhe, nadali budowli formę trójnawowego kościoła halowego. Koszty budowy był wyższy niż pierwotnie zakładano i wyniósł 85000 marek. Dostawiona do kościoła od strony północno-zachodniej wieża, nakryta jest szpiczastym hełmem z wieńcem ośmiu mniejszych wieżyczek wokół niego. Zwieńczenie hełmu, dzisiaj w postaci metalowej kuli i krzyża, dawniej dźwigało na sobie wizerunek blaszanego kurka, który został zerwany przez nieznanego sprawcę w latach kiedy tutejszym proboszczem był ks. Jan Kurdybelski 1963-1967 lub ks. Józef Szyca 1967-1970 (wydarzenia tego nie odnotowuje parafialna kronika). Czy wspomniana metalowa kula zawiera materiały dotyczące budowy świątyni ? Być może w przyszłości będzie to kolejne niezwykle interesujące odkrycie, które dopiszemy do listy żarowskich kapsuł czasu.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie, fot. B.Mucha

W grupie obiektów sakralnych, które najczęściej dostarczają omawiany rodzaj znalezisk, są także kaplice modlitewne, mszalne lub cmentarne. Kaplica w Bożanowie (niem. Eckersdorf), wybudowana została na początku XX wieku. Stanęła na miejscu starej kaplicy z XVIII wieku, której rozbiórkę w latach 80-tych XIX wieku, wymusiła budowa nowej drogi Świdnica – Żarów. Wolnostojąca kaplica jest obiektem murowanym z czerwonej cegły i utrzymanym w stylu neogotyckim z czworoboczną sygnaturką w konstrukcji drewnianej. Umieszczony osiowo otwór drzwiowy kaplicy zwieńczony jest ostrołukiem. Budowlę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Wieżyczka z iglicą i metalową kulą pokryta jest blachą. Być może w owej metalowej kuli również pozostał piśmienny przekaz dla przyszłych pokoleń, spisany przy ukończeniu budowy kapliczki ? Kaplica mszalna pw. św. Antoniego w Pyszczynie (niem. Pitschen), wzniesiona została w 1895 roku przez rodzinę hr. von Matuschka, baronów Toppolczan-Spattgen, jako kaplica upamiętniająca zmarłego w 1899 roku członka tego rodu hr. Ernsta Alfreda. Jest to prostokątna w zarysie budowla murowana, tynkowana z tynkowanym kamiennym detalem (przypory, sterczyny, obramienia otworów), utrzymana w stylu neogotyckim. Jej elewacje zewnętrzne artykułowane są smukłymi ostrołucznymi otworami. Kaplice nakrywa nowy ceramiczny dach dwuspadowy (2016 r.) z ażurową sygnaturką wieńczącą szczyt fasady. Na szczycie pokrycia dachowego niewielkiej czworobocznej wieżyczki umieszczony jest ażurowy krzyż z metalową kulą u podstawy. Czy w 1895 roku von Matuschkowie umieścili w metalowej kuli dokumenty mówiące o budowie kaplicy ?

Kaplica modlitewna w Bożanowie, fot. B.Mucha

Kaplica mszalna pw. św. Antoniego w Pyszczynie, fot. B.Mucha

Źródła:
Gminna ewidencja zabytków
T.Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
T.Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006

Opracowanie
Bogdan Mucha