Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Hrabiowie von Matuschka-Spättgen - właściciele Pyszczyna w latach 1727-1945

Drukuj
Utworzono: wtorek, 25, sierpień 2015

W XVI wieku dobra pyszczyńskie i granicząca z nimi „łąka krukowska” miały status dóbr lennych. Prawnym właścicielem wsi Pitschen (Pyszczyn) było biskupstwo wrocławskie, a „łąki” Korona (władca księstwa świdnickiego). W 1522 roku Friedrich von Reichenbach otrzymał list lenny, będący potwierdzeniem wykupu prawa do dzierżenia "łąki krukowskiej". W 1540 roku biskup wrocławski Baltazar von Promnitz wystawił von Reichenbachowi podobny list na dobra pyszczyńskie. Wieś mogła być jednak dziedziczona tylko przez męskich potomków rodu, natomiast krukowskie także przez kobiety. Uprawnienia lenników były dość rozległe, m.in. za zgodą właściciela mogli zaciągać pożyczki pod zastaw dóbr i zapisywać na nich dożywocia. W rękach szlacheckiego rodu von Reichenbach, dobra pyszczyńskie pozostały przez 184 lata. Ostatni pan na Pyszczynie, Hans Heinrich von Reichenbach zmarł 11 sierpnia 1724 roku nie doczekawszy się męskiego potomka. W tej sytuacji 12 kwietnia 1727 roku, biskup wrocławski nadał lenno Heinrichowi Gottfriedowi baronowi von Spättgen, właścicielowi podlegnickiego Ulesia oraz kilku majątków na wschód od Grodkowa: Dębiny, Głębocka, Tarnicy i Żelazna. Baron von Spättgen, władał Pyszczynem do roku 1744. Przed swoją śmiercią udało mu się jednak załatwić przekazanie lenna mężowi swojej córki Józefy, Friedrichowi Rudolfowi baronowi, a od 1744 roku hrabiemu von Matuschka, który po śmierci teścia przyjął jego herb i tytuł. Hrabiowie von Matuschka, baronowie Toppolczan-Spättgen władali Pyszczynem aż do 1945 roku. Początkowo jako lenno biskupie, które w 1843 roku wykupili od skarbu państwa. Oprócz Pyszczyna w skład rozległych włości rodu, od lat 80-tych XVIII wieku, wchodziły jeszcze: miasto Biała, 9 wsi, 10 folwarków. Całość gruntów posiadała powierzchnię wynoszącą 6 031 ha. Friedrich Rudolf hrabia von Matuschka, baron Toppolczan-Spättgen zarządzał Pyszczynem do roku 1750. Po jego śmierci majętność przejął jego syn Heinrich Gottfried, który biskupi list lenny otrzymał dnia 5 września 1750 roku. Heinrich Gottfried, jako uczony, astronom, fizyk, matematyk i znawca śląskiej flory, był bodaj najbardziej znanym i cenionym przedstawicielem rodu hrabiów von Matuschka.

O jego osobie przeczytacie tutaj. Heinrich Gottfried zmarł w roku 1783. Pyszczyn objął po nim, urodzony w 1764 roku Joseph Maximilian von Matuschka-Spättgen. To właśnie on był autorem rozbudowy pyszczyńskiego pałacu i przyległego doń folwarku. Na mocy spisanego 15 stycznia 1825 roku testamentu, dobra odziedziczył po nim w 1829 roku jego syn Anton Maria von Matuschka-Spättgen. Stosowny list lenny potwierdzający władanie Pyszczynem, administracja państwowa, wystawiła mu jednak dopiero 21 listopada 1833 roku. W 1840 roku właściciel Pyszczyna przeprowadził się do Prężynki, a miejscowy pałac przekazał swojej matce jak posiadłość wdowią. Trzy lata później dobra pyszczyńskie zostały przekształcone z lenna w fideikomis (rządzący się swoimi własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia majątek ziemski, posiadający swój własny status – akt fundacyjny, zapobiegający rozdrobnieniu dóbr).

 

Herb szlachecki hrabiów von Matuschka, baronów Toppolczan und Spättgen

 Pałac von Matuschków w Pyszczynie, widok na portale wejściowe od strony wschodniej, fot. B.Mucha

 Heinrich Gottfried von Matuschka, baron Toppolczan und Spättgen. Najbardziej znany przedstawiciel rodu

 

Kaplica z 1895 roku w Pyszczynie wzniesiona przez hrabiów von Matuschka. Wedle naszych najświeższych informacji, kaplica faktycznie wykorzystywana była jako nekropolia rodowa. Jej krypta została splądrowana tuż po zakończeniu wojny, a spoczywające w niej szczątki ograbiono wówczas z drobnej biżuterii, fot. B.Mucha

 Tablica poświęcona małżeństwu Antona Marii i Alojzy von Matuschka w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach, fot. B.Mucha

Właścicielami Pyszczyna byli kolejni hrabiowie von Matuschka, baronowie Toppolczan und Spättgen. Dobrami zarządzał w latach 1860-1889, Alfred Maria hrabia von Matuschka-Spättgen. W tym czasie, a dokładnie 12 stycznia 1884 roku, dobra przekształcone zostały z fideikomisu w majorat (ordynacja przewidująca dziedziczenie majątku ordynackiego przez najstarszego syna lub krewnego w przypadku braku potomków linii męskiej lub majątek tak odziedziczony; także sposób dziedziczenia majątku poprzez najstarszego potomka, bez możliwości dzielenia przedmiotu dziedziczenia), który w całości dziedziczył najstarszy z potomków Alfreda Marii i Gabriele von Matuschka. W akcie ustanowienia majoratu określono jego szacunkową wartość na 346163 marki. Do rodu von Matuschka należały w latach 80-tych XIX wieku na Śląsku dobra ziemskie o powierzchni ponad 3 000 ha. Jednak od końca XIX wieku zaczął się proces kurczenia posiadłości linii prężyńsko-pyszczyńskiej rodu. Małżeństwo Alfreda Marii i Gabrielii von Matuschka, miało aż dziesięciorgo dzieci: 7 synów i 3 córki. W 1889 roku Pyszczyn przejął Hans Balthasar Maria von Matuschka-Spättgen – porucznik w 1. Przybocznym Pułku Kirasjerów we Wrocławiu. Z małżeńskiego związku z Marią Teklą von Matuschka, narodziło się im trzech synów. Najstarszy z nich Hans Heinrich Gottfried Maria hr. von Matuschka, baron Toppolczan und Spättgen, odziedziczył w 1918 roku Pyszczyn. Prężynka przypadła Hansowi Bennowi – drugiemu według starszeństwa. Hrabia Hans Heinrich von Matuschka-Spättgen, poślubił Beatrice von Gross-Zausche, hrabinę Strachwitz, która urodziła mu ósemkę dzieci: 4 synów i 4 córki. Na świat przyszli kolejno: Johanna (2.04.1913), Hans Friedrich-Rudolph (8.03.1914), Johanna Stephanie (29.06.1915), Hans Ernst-Joachim (8.09.1917), bliźniaczki Maria Tekla i Alice Maria (12.08.1919), Hans Karl-Joseph (14.08.1921), Clemens (26.07.1928). Trzej synowie Hansa Heinricha von Matuschka zginęli podczas II wojny światowej na froncie wschodnim: Hans Karl-Joseph (11 sierpnia 1942 roku pod Orłem), Hans Friedrich-Rudolph (15 listopada 1942 roku pod Tschechowem) oraz Hans Ernst-Joachim (15 lipca 1944 roku pod Lwowem). Zimą 1945 roku, pomimo nadciągającej Armi Czerwonej, pozostali członkowie rodziny pozostali w Pyszczynie, który opuścili dopiero po śmierci hrabiego Hansa Heinricha von Matuschka-Spättgen. Ten ostatni właściciel pyszczyńskiego majątku został zastrzelony przez Rosjan, kiedy stanął w obronie gwałconych kobiet. Miało to miejsce 17 maja 1945 roku. Potomkowie właścicieli Pyszczyna zamieszkali następnie w Irlandii, Anglii i Kanadzie. Ostatni urodzony w Pyszczynie, spadkobierca majątku Hansa Heinricha, Clemens von Matuschka zmarł 28 grudnia 2011 roku w Irlandii. Fotografię miejsca, w którym został pochowany, udostępnił nam pan Marek, który napisał: Dzisiaj przejeżdżałem koło Moore Abbey w hrabstwie Kildare, Irlandia i wstąpiłem zobaczyć ruiny tamtejszego opactwa i Moore High Cross. Przy ruinach jest stary cmentarz na którym spoczywa Clemens Graf von Matuschka (1926-2011) wraz z zona Amelią. Clemens urodził sie w Pyszczynie i po wojnie osadził w Irlandii. Zrobiłem parę zdjęć grobu i opactwa. Może Pana zainteresują. Za jego murami znajduje się Moore Abbey House and Tower, w którym on mieszkał (widoczny na zdjęciach). Obecnie mieszka tam jego syn z rodzina. Niestety samego syna nie było w domu. Rozmawiałem krótko z jego żona Jenifer. Niestety też nie miała czasu. Mam jej numer telefonu i jesienią będę próbował się z nimi skontaktować i spotkać. Wspomniała ze zdjęć samego wnętrza pałacu to chyba nie ma, ale jakieś tam z Pyszczyna są, choć nie jest pewna. Jak uda mi się z nimi spotkać to dam Panu znać ... z mojej krótkiej rozmowy z synowa Clemensa wiem, że są świadomi ze pałac został sprzedany jakiejś Ukraince. Jej mąż był w ubiegłym roku z synem w Pyszczynie. Mówili mi, że jakieś tam prace wówczas były prowadzone. Sami pałacu nie kupili bo pomimo niskiej ceny, na jego remont potrzeba fortuny.

 

 

 

Skrócona genealogia rodu von Matuschka od lat 80-tych XVIII wieku do chwili obecnej, oprac. B.Mucha

Moore Abbey w hrabstwie Kildare, Irlandia. Tutaj spoczywa wraz z małżonką zmarły w 2011 roku Clemens von Matuschka, ostatni urodzony w Pyszczynie spadkobierca rodowego majątku, fot. Marek Mazur

SKŁADAMY SERDECZNE PODZIĘKOWANIA PANU MARKOWI ZA UDOSTĘPNIENIE FOTOGRAFII

 

Źródła:
T.Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
http://genealogy.euweb.cz/
http://geneall.net/pt/

Opracowanie
Bogdan Mucha