Historia techniki II wojny światowej: Niemieckie niszczyciele czołgów

W trakcie II wojny światowej pojawił się niespotykany wcześniej typ pojazdów bojowych zwanych ogólnie niszczycielami czołgów (niem. "Panzerjäger" - łowca czołgów). Pojazdy tego typu były w dużym stopniu efektem wydarzeń wojskowych i gospodarczych specyficznych dla II wojny światowej. Generalnie można powiedzieć, że niszczyciele czołgów były pojazdami, w których w zamian za rezygnację z wszechstronności jaką zapewniały czołgom ruchome wieże, montowano armaty znacznie potężniejsze od tych, jakie kiedykolwiek można by instalować i wykorzystywać w walce w ówczesnych czołgach. Niszczyciele czołgów i czołgi choć często wykorzystywały identyczne podwozia, a niekiedy nawet wyglądały podobnie, znacznie jednak się od siebie różniły. Czołgi, z ich kombinacją siły ognia, zdolności manewrowych i opancerzenia, były znacznie lepiej przygotowane do prowadzenia działań ofensywnych od niszczycieli czołgów, które zazwyczaj posiadały dość cienki pancerz i wyposażone były w armatę, która miała ograniczony zakres obrotu w poziomie. Z kolei niszczyciele czołgów o niskiej sylwetce (przez co łatwiej było je maskować niż czołgi) wyposażone w armatę o większym kalibrze doskonale nadawały się do działań defensywnych i ataków z zasadzki. Równie ważny był fakt, że niszczyciele czołgów można było produkować znacznie szybciej i taniej niż czołgi, co w końcowym okresie działań wojennych przy znacznym deficycie surowców w Niemczech miało olbrzymie znaczenie dla wojennej machiny III Rzeszy.

Pojazdy tego typu pojawiły się w armii niemieckiej już na początku działań wojennych. Kampania w Polsce wykazała, że bardzo przydatny byłby jakiś rodzaj samobieżnego działa przeciwpancernego zastępującego używane do tej pory działa holowane. Ten zupełnie nowy środek walki wykorzystywany byłby w formacjach pancernych w celu umocnienia się na zdobytym terenie, co odciążyłoby czołgi, które mogłyby kontynuować natarcie. Dzięki temu jednostki pancerne pomyślane jako związki szybkie zyskałyby jeszcze większą manewrowość. Duże znaczenie miało również to, że w 1940 roku w przededniu planowanej kampanii na zachodzie czołgi niemieckie ustępowały generalnie francuskim pod względem siły ognia i grubości pancerza. Przestarzałe PzKpfw I i II nie miały właściwie żadnych szans aby zniszczyć francuskie R-35, R-39, H-35 i H-39. Dopiero PzKpfw III uzbrojone w działa kalibru 37mm oraz czeskie PzKpfw 35(t) i 38(t) były dla nich równorzędnym przeciwnikiem. Trudniejszą przeprawę miały wówczas, gdy Francuzi dysponowali lepiej uzbrojonymi i opancerzonymi Char B1 czy Somua S-35. Wówczas jedynym sposobem wyeliminowania pojazdów francuskich było unieruchomienie ich przez zniszczenie gąsienic i później ostrzelanie słabszego bocznego pancerza. Równorzędną walkę z tymi czołgami mogły podjąć czołgi PzKpfw IV, których jednak niemieckie dywizje pancerne miały w maju 1940 roku zaledwie 278 sztuk.

Dlatego też, aby choć częściowo zrównoważyć przewagę aliantów w zakresie uzbrojenia oraz opancerzenia wozów bojowych po raz pierwszy we Francji pojawiły się niezależne baterie samobieżnych dział przeciwpancernych i szturmowych. Wśród nich przeważały pojazdy wybudowane na podwoziach czołgów PzKpfw I Ausf. B i uzbrojone w przeciwpancerną, zdobyczną armatę produkcji czeskiej kalibru 47 mm (4,7 cm(t) Pak L/43). Tych wozów miał Wehrmacht w 1940 roku 132 sztuki. We Francji pojawiły się również cztery baterie dział samobieżnych bliskiego wsparcia typu StuG III Ausf. A. (łącznie 24 sztuki). Jakkolwiek StuG III przeznaczone były przede wszystkim do bezpośredniego wsparcia piechoty, instrukcja określająca zasady ich walki przewidywała również możliwość użycia ich do walki z czołgami nieprzyjaciela. Jak wykazała później praktyka StuG III okazały się być bardzo skuteczną bronią w walce z francuskimi R-35, H-35, czy S-35. Podobna sytuacja nastąpiła po ataku Niemców na ZSRS w 1941 roku. Okazało się wówczas, że doskonałe radzieckie czołgi średnie T-34 czy ciężkie typu KW są praktycznie prawie niezniszczalne dla większości czołgów niemieckich. Właśnie w wyniku doświadczeń na froncie wschodnim powstało wiele nowych typów niszczycieli czołgów jak pojazdy z serii "Marder", "Hetzer", "Nashorn" lub niezbyt udane "Ferdinand-Elefant" czy późniejsze doskonałe "Jagdpanther" oraz olbrzymie ważące przeszło 75000 kg "Jagdtiger".

Marder I (niem. kuna, źródło), pełna nazwa 7.5cm PaK40/1 auf Geschützwagen Lorraine Schlepper(f), SdKfz.135 -niemiecki niszczyciel czołgów z okresu II wojny światowej uzbrojony w armatę przeciwpancerną o kalibrze 75 mm i bazujący na podwoziu zdobycznego ciągnika artyleryjskiego produkcji francuskiej Lorraine 37L. Załoga: 4-5 osoby, silnik: sześciocylindrowy DelaHaye 103TT o mocy 70 KM, pancerz: 5-12 mm, wymiary (dł/szer/wys): 5,38/1,88/2,00 m, masa: 8200 kg, prędkość: 34-38 km/h, zasięg: 135-150 km, uzbrojenie: 1x armata przeciwpancerna 7,5 cm PaK 40 lub 7,62 cm PaK 36(r) z zapasem 40 naboi, 1x karabin maszynowy MG 34 kalibru 7,92 mm z zapasem 600 naboi, lata produkcji: 1942-1943, egzemplarze: 170

Marder II (niem. kuna, źródło), pełna nazwa: 7,5 cm PaK 40/2 auf Fahrgestell PzKpfw II (Sf) – (Sd.Kfz.131) lub 7,62 cm PaK 36(r) auf Fahrgestell PzKpfw II D/E (Sf) – (Sd.Kfz.132) – niemiecki niszczyciel czołgów z okresu II wojny światowejuzbrojony w armatę przeciwpancerną 7,5 cm PaK 40/2 L/46 lub w sowiecką armatę przeciwpancerną 7,62 cm PaK 36(r) i budowany na podwoziu niemieckiego czołgu lekkiego PzKpfw II. Załoga: 3 (dowódca-celowniczy, ładowniczy, kierowca-mechanik – SdKfz 131) 4 (dowódca-celowniczy, ładowniczy, radiotelegrafista, kierowca-mechanik – SdKfz 132), silnik: 6-cylindrowy Maybach HL 62 TRM o mocy 140 KM, pancerz: 5-30 mm, wymiary (dł/szer/wys): 6,38/2,88/2,20 m, masa: 10800 kg, prędkość: 40 km/h, zasięg: 190 km, uzbrojenie: 1x armata przeciwpancerna PaK 40/2 L/46 kalibru 75 mm z zapasem 37 pocisków (SdKfz131) lub 1x armata przeciwpancerna 7,62 cm PaK 36(r) kalibru 76,2 mm z zapasem 30 pocisków (SdKfz132) 1x karabin maszynowy MG34 kalibru 7,92 mm z zapasem 600-900 pocisków, produkcja: łącznie od czerwca 1942 do czerwca 1943 zbudowano 576 pojazdy z armatą 75 mm, dodatkowo od lipca 1943 do marca 1944 przebudowano 75 czołgów PzKpfw II, pojazdów z armatą 76,2 mm do 12 maja 1942 roku zbudowano 150, kolejne 60 powstało z przebudowy czołgów Flammpanzer II.

Marder III (źródło) – niemiecki niszczyciel czołgów z okresu II wojny światowej, budowany na podwoziu czechosłowackiego czołgu PzKpfw 38(t). Załoga: 4 osoby, silnik: Praga EPA Model III o mocy 125 KM, pancerz: 5-50 mm, bok - 15 mm, wieża 11 mm, wymiary (dł/szer/wys): 6,43/2,06/2,5 m, masa: 10680 kg, prędkość: 42 km/h, zasięg: 185 km, uzbrojenie: armata kal. 76,2 mm F-22 Model 1936 (Sd.Kfz. 139), karabin maszynowy kal. 7,92 mm, lata produkcji: 1943-1944, egzemplarze: 975

Jagdpanzer 38(t) (Sd.Kfz 138/2) (źródło) nieoficjalnie nazywany Hetzer (z niem. "Podżegacz") – niemieckie działo pancerne z okresu II wojny światowej budowane na podwoziu czołgu PzKpfw 38(t) czyli czechosłowackiego LT-38. Załoga: 4 (dowódca, kierowca, celowniczy, ładowniczy), silnik: silnik gaźnikowy, 6-cylindrowy Praga EPA AC2800 o mocy 160 KM (118 kW) przy 2800 obr./min, pancerz: 8-60 mm, wieża 11 mm, wymiary (dł/szer/wys): 6,25/2,63/2,17 m, masa: 15750 kg, prędkość: 42 km/h (na drodze), 15 km/h (w terenie), zasięg: 178 km (na drodze), 128 km (w terenie), uzbrojenie: 1 armata 7,5cm PaK 39 L/48 kal. 75 mm (zapas amunicji – 41 szt.) 1 karabin MG 34 lub MG 42 kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 1200 szt.), lata produkcji: 1944-1945, egzemplarze: 2833

Nashorn (niem. „nosorożec”) (źródło) – niemiecki niszczyciel czołgów z okresu II wojny światowej. Pełna, oficjalna nazwa brzmiała 8.8cm PaK43 (L/71) auf Geschützwagen III/IV (Sd. Kfz. 164), ale ogólnie znany był jako Panzerjäger Hornisse. Powstał w 1942 i miał stanowić jedynie tymczasowe rozwiązanie do momentu wejścia do służby projektowanych wtedy innych konstrukcji, ale pomimo słabego opancerzenia i dość wysokiej sylwetki pozostał w użyciu do końca wojny. Załoga: 5 (dowódca, celowniczy, dwóch ładowniczych, kierowca), silnik: silnik gaźnikowy, 12-cylindrowy Maybach HL120 TRM o mocy 300 KM (221 kW) przy 3000 obr./min., pancerz: spawany z płyt walcowanych, grubość: 10–30 mm, wymiary (dł/szer/wys): 8,44/2,68/2,65 m, masa: 24000 kg, prędkość: 42 km/h (po drodze) 20 – 24 km/h (w terenie), zasięg: 260 km (na drodze) 130 km (w terenie), uzbrojenie: 1 armata przeciwpancerna 8,8 cm Pak 43 L/71 kal. 88 mm (zapas amunicji – 18 szt.) 1 karabin maszynowy MG 34 (zapasa amunicji – 600 szt.), lata produkcji: 1943-1945, egzemplarze: 494

Elefant (wcześniej nazywany Ferdinand) (źródło) – ciężkie działo pancerne - niszczyciel czołgów używane przez armię niemiecką w czasie II wojny światowej. Pełne oficjalne oznaczenie pojazdu to Panzerjäger Tiger(P) (Sd.Kfz. 184). Załoga: 6 (dowódca, celowniczy, 2 ładowniczych, radiooperator, kierowca), silnik: 2 silniki gaźnikowe, 12-cylindrowy Maybach HL120 TRM poruszające 2 silniki elektryczne Porsche/Siemens-Schuckert o mocy 300 KM (221 kW) przy 3000 obr./min (każdy), pancerz: spawany z płyt walcowanych, grubość: 10–30 mm, wymiary (dł/szer/wys): 8,14/3,38/2,97 m, masa: 65000 kg, prędkość: 30 km/h (po drodze), zasięg: 150 km (po drodze) 90 km (w terenie), uzbrojenie: 1 armata PaK 43/2 L/71 kal. 88 mm, 1-2 karabiny maszynowe MG 34 kal. 7,92 mm (po przebudowie do wersji Elefant, jeden zapasowy przechowywany w przedziale bojowym), lata produkcji: 1943, egzemplarze: 90

Jagdpanther (źródło) – niemiecki niszczyciel czołgów z czasów II wojny światowej, oznaczony jako SdKfz 173 8,8cm Jagdpanzer V "Jagdpanther". Zbudowany na podwoziu czołgu Pantera pojazd charakteryzował się świetną armatą, bardzo dobrym pancerzem, niską sylwetką i dobrą mobilnością. Załoga: 5, silnik: silnik gaźnikowy, 12-cylindrowy Maybach HL 230 P30 o mocy 700 KM (515 kW), pancerz: 16 – 100 mm, wymiary (dł/szer/wys): 9,87/3,27/2,72 m, masa: 44800 kg, prędkość: 55 km/h (po drodze) 25 km/h (w terenie), zasięg: 250 km (po drodze) 100 km (w terenie), uzbrojenie: 1 armata KwK 43 kal. 88 mm 1 karabin maszynowy MG 34 kal. 7,92 mm, lata produkcji: 1944-1945, egzemplarze: 384

Jagdtiger (Sd. Kfz. 186 Panzerjäger Tiger Ausf. B) (źródło) – niemieckie ciężkie działo pancerne zbudowane na podwoziuczołgu ciężkiego PzKpfw VI B Königstiger (Tiger II). Był to najcięższy pojazd pancerny użyty bojowo podczas II wojny światowej. Jagdtiger był nazywany czasem "samobieżnym bunkrem". Załoga: 6 (dowódca, celowniczy, dwóch ładowniczych, strzelec-radiotelegrafista, kierowca), silnik: silnik benzynowy, V12 Maybach HL 230 P30 o mocy 700 KM (515 kW), pancerz: spawany z płyt stalowych, o grubości: 25 – 250 mm, wymiary (dł/szer/wys): 7,80/3,62/2,94 m, masa: 72000 kg, prędkość: 38 km/h (po drodze) 17 km/h (w terenie), zasięg: 120 km (po drodze) 80 km (w terenie), uzbrojenie: 1 armata PaK 44/2 L/55 kal. 128 mm (zapas amunicji- 40szt.) 1 lub 2 karabiny maszynowe MG 34 kal. 7,92 mm, lata produkcji: 1944-1945, egzemplarze: 79

Bibliografia:
Zbigniew Lalak, Dariusz Jędrzejewski "Niemiecka Broń Pancerna 1933-45"
Jacek Solarz "Fall Gelb"
"II Wojna Światowa - Encyklopedia uzbrojenia"
panzerwaffe.pl

Autor: Polish Fighting Team – Bartosz Zieliński
Uzupełnienie: Bogdan Mucha