Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Kamienne i drewniane epitafia w kościołach gminy Żarów

Drukuj
Utworzono: sobota, 09, lipiec 2011

Epitafium (z gr. ἐπιτάφιος epi-taphios, „nad grobem”, „na kamieniu nagrobnym”) jest to napis umieszczony na nagrobku lub pomniku upamiętniający zmarłego, jak też sam pomnik w postaci ozdobnej płyty lub tablicy z napisem ku czci zmarłego, który umieszczony jest najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym związanym z daną osobą (np. w kościele, na ścianie, filarze lub w posadzce). Epitafium zawierać może portret zmarłego (w formie malowidła lub płaskorzeźby) albo scenę figuralną, a także odpowiednie symbole i alegoryczne atrybuty. Epitafia stanowią charakterystyczne elementy architektoniczne wystroju wnętrz oraz elewacji zewnętrznych kościołów.

Rodzajem epitafium jest jego forma obrazowa, która składa się zazwyczaj z płyty z napisem (epitafium właściwe), oraz obrazu lub obrazów, najczęściej malowanych lub rzeźbionych, rzadziej wykonanych w innych technikach artystycznych. Epitafium obrazowe przedstawia zazwyczaj portret zmarłego lub zmarłych, czasem w towarzystwie  jego świętego patrona lub patronów. Forma ta zawiera także często obraz religijny o charakterze dewocyjnym, narracyjnym lub reprezentacyjnym w zależności od czasu powstania i wyznania upamiętnionych osób. Niektóre epitafia obrazowe posiadają bogate, dodatkowe elementy w postaci napisów (np. cytaty biblijne, dewizy), przedstawień i postaci alegorycznych oraz herby.

Już w średniowieczu pochówki darczyńców na rzecz Kościoła, osób stanu rycerskiego często związanych z ośrodkami diecezjalnymi lub dworem książęcym, a także duchownych dokonywano zazwyczaj na terenie świątyni pod posadzką krypt, kaplic lub też prezbiterium. W efekcie takiego obyczaju zaczęły pojawiać się w drugiej połowie XII wieku pierwsze nagrobki w postaci kamiennych płyt osadzanych w posadzce. Niebawem  zaczęto wytwarzać płyty ozdobione różnymi rytami krzyża, znakami heraldycznymi, czy też inskrypcją. W kolejnym stuleciu wzbogaceniu uległa głównie ikonografia oraz forma przez co nagrobek rozwinięty został w formę płyty nagrobnej. Najstarsze spośród zachowanych płyt nagrobnych pochodzą z XIV wieku. Okazy te nie posiadają żadnych wyobrażeń figuralnych. Na ich powierzchni znajdują się jedynie dłuższe lub krótsze napisy, oraz w centrum kartusz herbowy zmarłego. Płyty te określane są mianem płyt herbowych. Dalszy rozwój nagrobka, to pojawienie się płyty figuralnej - epitafium, gdzie w miejsce kartusza herbowego i tekstu wypełniającego poziomo płytę pojawia się figura (postać) zmarłej osoby. Forma takiej płyty dochodzi do rozkwitu w drugiej połowie XVI wieku. Epitafijne płyty nagrobne o wyobrażeniu figuralnym posiadają zazwyczaj kształt prostokąta z obramowaniem płaskim, na którym wyryta jest stosowna inskrypcja. W dolnośląskich kościołach czasami zobaczyć można  płyty epitafijne wkomponowane w galerię rodową, gdzie brak jest podania daty śmierci przedstawionej postaci. Przypuszczać można, że płyty te fundowane były jeszcze za życia danej osoby.

Płyty epitafijne podzielić można na trzy zasadnicze rodzaje w zależności od przedstawionej postaci. Wyróżniamy tutaj płyty epitafijne mężczyzn, kobiet oraz dzieci. Czasami spotkać można również epitafia upamiętniające kobiety wraz ze swoimi dziećmi, np. XVI-wieczna płyta w zewnętrznej elewacji kościoła w Wierzbnej, poświęcona Helenie von Schindel z domu  Mubrigen i jej dziecku. Płyty epitafijne mężczyzn przedstawiają postać w pełnym rynsztunku z mieczem u pasa, najczęściej widocznym jakby z tyłu, porzucone niedbale rękawice, nogi rozchylone, między którymi u stóp leży hełm. W późniejszych przedstawieniach rozchylone nogi odzianych w zbroje rycerzy sprawiają wrażenie kroku w przód, jakby cała postać wychodziła z płyty. Przykładem płyty epitafijnej uzbrojonego mężczyzny jest płyta Sigmunda von Mühlheim z kościoła w Łażanach, datowana na 1594 rok. Na przestrzeni całego okresu rozwoju płyt z wyobrażeniem figuralnym, postacie kobiece cechuje (z nielicznymi wyjątkami) statyczność i prawie zupełna symetria. Twarze postaci kobiecych noszą wyobrażenie żywych twarzy, pełnych godności, które kryją nieznaczny uśmiech. Co więcej pogrążona, pozostawiona w zadumie twarz, wpatrzona jest często przed siebie. Do takich przedstawień należą bez wątpienia wyobrażenia Marii oraz Anny von Reichenbach z płyt epitafijnych w kościele w Imbramowicach. Do rzadszych oraz bardzo ciekawych form płyt występujących w kościołach wiejskich należą płyty epitafijne poświęcone zmarłym dzieciom. Płaskorzeźby na płytach figuralnych tego rodzaju przedstawiają sceny z życia dziecka. Nogi ukazane są tutaj zazwyczaj w taki sposób, że sprawiają wrażenie chodu czy biegu, a cała figura uchwycona jest z lekkim skłonem. Rączki przedstawionych na płycie dzieci, złożone do modlitwy trzymają niejednokrotnie kwiaty.

Na terenie gminy Żarów w pięciu kościołach (Buków, Imbramowice, Łażany, Pożarzysko, Wierzbna), znajdują się 23 kamienne płyty epitafijne różnych form oraz jedno renesansowe epitafium drewniane w kościele w Imbramowicach.

BUKÓW - Kościół (pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika)

1)  kamienne (piaskowiec) epitafium z 1738 r. kanonika wrocławskiej kolegiaty św. Krzyża i proboszcza opolskiego Jana Ignacego Frantzke

IMBRAMOWICE - Kościół (pw. Wniebowzięcia NMP)

epitafia renesansowe:

1)  kamienne upamiętniające zamordowanego Lorenza von Hund w 1589 r., ufundowane przez  zabójcę – Ernsta von Poser w 1593 r.
2)  drewniane upamiętniające zamordowanego 17 lutego 1589 r. Martina von Hof-Schnorbein. Ufundowane przez zabójcę – Dawida von Borwitz auf Dirswitz (epitafium pełni obecnie funkcję ołtarza bocznego)

  1)  2)

kamienne płyty epitafijne:

 1)  Henryk von Reichenbach von Klettendorf auf Pitschen und Tarnau †23.06.1588
 2)  Ursula von Reichenbach †27.05.1598
 3)  Dziecko Georga von Reichenbach †02.02.1612
 4)  Maria von Reichenbach z domu von Seidlitz †07.07.1614
 5)  Anna von Reichenbach z domu von Lanscronin †08.03.1618
 6)  Barbara von Reichenbach z domu von Adelsbach †06.11.1626
 7)  Anton von Matuschka und Toppolczan baron Spättgen †1860
      Alojza von Montbach-Bechau (żona Antona) †1868

 4-5)

  6)  7)

ŁAŻANY - Kościół (pw. Bożego Ciała)

kamienne płyty epitafijne wewnątrz świątyni:

1)  Rosa (?) Mulheim (von Mühlheim) †1495
2)  Hans Mulheim (von Mühlheim)
3)  Jorge Mulheim (von Mühlheim) zw. Broschge (Buschke) †1549
4)  Christoph Mulheim (von Mühlheim) †1550 

kamienne płyty epitafijne na zewnętrznej elewacji świątyni:

1)  Anna Piterswaldi (Peterswalde), żona Christopha Mulheim (von Mühlheim)
2)  Sigmund von Mühlheim auf Lahsen und Groβ Elgot †09.12.1594

kamienne barokowe epitafium na zewnętrznej ścianie świątyni:

1)  Otto Sigmund von Nostitz auf Lahsen *11.12.1662 †28.01.1703

POŻARZYSKO - Kościół (pw. św. Józefa) 

kamienne płyty epitafijne wewnątrz świątyni:

1)  Anna von Schindel †1587
2)  Córka Anny i jej męża Asmarisa †1587
3)  Siegmund von Nostitz †1606 
4)  Barbara von Köckritz i jej dziecko †1621

WIERZBNA - Kościół (pw. Wniebowzięcia NMP) 

kamienne płyty epitafijne na zewnętrznej ścianie świątyni:

1)  Poświęcona zmarłemu w 1571 roku Leonardowi, synowi rycerza Hansa Dietricha von Rohn z Bagieńca
2)  Poświęcona żonie rycerza Kaspra von Schindel, Helenie z domu Mubrigen i ich dziecku.

  1)  2)

wewnątrz światyni (kaplica Grobu Pańskiego):                                                                           

1)  Barokowe epitafium, upamiętniające zmarłego w 1713 roku Joachima Friedricha von Zedlitz

 

Foto B.Mucha oraz UM Żarów

Opracowanie
Bogdan Mucha