Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Wieża ciśnień w Wierzbnej na tle podobnych obiektów w Polsce

Drukuj
Utworzono: poniedziałek, 12, grudzień 2011

Położona w gminie Żarów miejscowość Wierzbna słynie z bezcennego XIII-wiecznego kościoła pw. Wniebowzięcia NMP oraz dawnych zabudowań klasztornych wraz z XVIII-wiecznym pałacem. Tutaj znajduje się również murowana z kamienia, monumentalna wieża ciśnień. Budowla ta jest jednym z najstarszych tego typu zabytków techniki, zachowanych do dnia dzisiejszego na obszarze Polski. W poniższym artykule wyjaśnimy czym były wieże ciśnień, w jakim celu je budowano oraz zaprezentujemy te najstarsze, które stanowią wyróżniający się element otaczającej nas architektury.

Jak wskazuje sama nazwa „wieża ciśnień”, zwana często „wieżą wodną” (niem. wassertürme, ang. water towers, ros. водонапорные башни, czes. vodojemy, franc. châteaux d'eau, hiszp. torres de água) >to budynek w formie wieży o charakterze technicznym. W jej górnej części umieszczony jest zbiornik na gromadzoną wodę, która rozprowadzana jest następnie rurami do miejsc docelowych. Metalowy zbiornik w wieży umieszczony jest wysoko aby uzyskać odpowiednie ciśnienie rozprowadzanej wody. Do zbiornika woda doprowadzana jest za pomocą pomp lub w przypadku najstarszych wież, za pomocą mechanizmu czerpakowego. Ze zbiornika w wieży woda może być rozprowadzana do ostatecznych odbiorców poprzez sieć wodociągów bez dodatkowego zasilania, na zasadzie grawitacji. Aby tak się stało zbiornik wody musi być więc umieszczony na wyższym poziomie niż odbiorcy wody. Obecnie wieże ciśnień prawie zupełnie wyparte zostały przez hydrofory i pełnią jedynie rolę awaryjnego źródła wody (np. do celów przeciwpożarowych), gdyż mogą dostarczyć stosunkowo dużo wody przy całkowitym braku zasilania.

Najstarsze zachowane wieże ciśnień podziwiać można w Lublinie (oddana do użytku ok. 1564 roku), Fromborku (1571 r.), Głogówku (1597 r. ?), Białej (1606 r.), Wierzbnej (ok. 1683 r.) i w Warszawie (1777-78). Budowle z XVI-XVII wieku posiadają formę wieży czworobocznej. Warszawski XVIII-wieczny wodozbiór w Łazienkach Królewskich założony został na planie koła. Późniejszym wieżą ciśnień z XIX i początków XX wieku nadawano przeróżną, niejednokrotnie historyzującą oprawę (np. neogotycką), przez co w wielu przypadkach są swoistymi arcydziełami architektury. Część zachowanych do dziś wież, to obiekty kolejowe budowane przy stacjach w celu napełniania wodą zbiorników parowozów. Inne to budowle przemysłowe stojące na terenie fabryk i większych zakładów. Pozostałe urozmaicając swoją wyjątkową formą krajobraz wielu miast i miasteczek, doprowadzały wodę do mieszkań prywatnych.

 

 

 

Wieża ciśnień z ok. 1564 r. w Lublinie [źródło]

 

Zachowana do naszych czasów wieża ciśnień w Lublinie, woj. lubelskie, powstała około 1564 r. Jej najstarszy wizerunek autorstwa Hogenberga pochodzi z 1618 roku. Wieża ta zbudowana został z łupanego kamienia wapiennego oraz z cegły w najwyższym punkcie miasta. Nakrywał ją czterospadowy dach zwieńczony chorągiewką. Budowla była ważnym elementem drewnianej sieć wodociągowej, która liczyła ok. 5 km długości, z czego 3800 metrów miał wodociąg od stawu Wrotkowskiego do wieży wodnej, 500 metrów od wieży do murów obronnych i ok. 700 m w obrębie miasta. U podnóża wieży znajdował się „rurmus”, urządzenie do podnoszenia wody na wysokość ok. 20 metrów. Ze zbiornika w wieży woda spływała grawitacyjnie drewnianymi rurami, wykonanymi z sosnowych i dębowych pni do browarów, kamienic bogatych mieszczan, klasztorów, szpitala, łaźni i publicznych studzienek miejskich. Drewniany wodociąg wraz z wieżą ciśnień funkcjonował półtora wieku do ok.1655 roku. Wedle współczesnych obliczeń jego wydajność 95 000 litrów na dobę pozwalała zaopatrywać każdego z 3 000 mieszkańców Lublina w 32 litry wody.

 

 

Wieża ciśnień we Fromborku [źródło]

 

 

 

 Schemat działania urządzenia czerpakowego w XVI-wiecznym wodociągu fromborskim (po lewej), zastosowanie koła wodnego do poruszania urządzenia czerpakowego (po prawej)
[źródło: Bolesław Orłowski, Legenda i prawda o pseudokopernikowskich wodociągach]

 

Ceglana wieża ciśnień we Fromborku, woj. warmińsko-mazurskie, zbudowana została na fundamentach XIV-XVI-wiecznej Bramy Młyńskiej. W 1571 roku w wieży zainstalowano urządzenie czerpakowe, które było jak na owe czasy bardzo innowacyjne i nowoczesne. Jego autorem był wrocławianin Walenty Hendel.Woda za pomocą specjalnego koła czerpakowego była wtłaczana do zbiornika umieszczonego na szczycie wieży. Stąd drewnianymi rurami na Wzgórze Katedralne. Udoskonalany i remontowany wodociąg działał do lat 70-tych XVIII wieku. Była to jedyna taka instalacja w Polsce i druga w Europie. Pierwszy wodociąg działający na podobnej zasadzie zbudowano w niemieckim Augsburgu w 1548 roku, czyli zaledwie 23 lata wcześniej.

 

Wieża wodna w Głogówku [źródło]

 

Czworoboczna, kamienno-ceglana wieża wodna w Głogówku, woj. opolskie wzniesiona została w 2 połowie XVI wieku (źródła podają rozbieżne daty: 1575, 1587, 1597). Obiekt posiada sześć zwężających się ku górze kondygnacji. Fundatorem wieży był Jerzy II Oppersdorff. Zadaniem budowli było dostarczanie wody za pomocą drewnianego rurociągu do zamku i miasta.

 

 

 

 

Wieża ciśnień w Białej [źródło]

 

Pochodząca z 1606 roku wieża ciśnień w Białej, woj. opolskie, zbudowana została z inicjatywy hrabiego Jerzego Prószkowskiego. Instalacja zamontowana w wieży przy użyciu drewnianych rur doprowadzała wodę do kasztelańskiego zamku Prószkowskich. Renesansowa budowla zbudowana z cegły i otynkowana, obecnie jest zadaszona. Pierwotnie zdobił ją spiczasty daszek. Obiekt remontowany był w 1959 roku. W 2011 roku przeprowadzono prace polegające na wymianie pokrycia dachowego, uzupełnieniu ubytków w murach i odnowieniu elewacji oraz adaptacji parteru i piwnicy do celów wystawienniczych.

 

 

 

 

 

Wieża ciśnień w Wierzbnej i jej wnętrze

 

Schemat dostarczania wody na klasztorne wzgórze w Wierzbnej za pomocą wieży ciśnień
wyposażonej w mechanizm czerpakowy

 

 

 

Wieża ciśnień w Wierzbnej: z trójkondygnacyjną nadbudówką w XIX w. (u góry), bez dwóch górnych kondygnacji nadbudówki w latach 30-tych XX w. (na dole)

 

Kamienna wieża ciśnień w Wierzbnej, woj. dolnośląskie, wybudowana została przed 1683 r. w celu zaopatrywania klasztornego majątku cysterskiego w wodę. Obiekt jest budowlą murowaną i tynkowaną, założoną na planie kwadratu. Posiada kształt prostopadłościanu, lekko zwężającego się ku górze. Pierwotnie jej wysokość wynosiła ok. 50 metrów (obecnie ponad 30 metrów, 6 kondygnacji), czyli mniej więcej tyle ile wynosiła różnica wzniesień pomiędzy rzeką, a klasztorem. Na szczycie wieży znajdował się zbiornik na wodę, która dostarczana była na górę przy pomocy mechanizmu czerpakowego. Do zabudowań przeoratu cysterskiego woda płynęła drewnianym wodociągiem. W XIX wieku system wodociągowy przestał być wykorzystywany. Zdemontowano wówczas zbiornik wodny. W latach 30-tych XX w. przeprowadzono prace zabezpieczające budowlę, którą nazwano na cześć poety świdnickiego, wieżą Paula Kellera. Ok. 1935 roku wmurowano w ścianę wieży tablicę z popiersiem poety.

 

 

 

Wodozbiór z lat 1777-78 w warszawskich Łazienkach Królewskich [źródło]

 

Wodozbiór w Łazienkach Królewskich zwany też „Rezerwuarem” lub „Okrąglakiem”, zajduje się na wprost wejścia do Starej Pomarańczarni. Jego architektoniczna obudowa zaprojektowana przez Dominika Merliniego zrealizowana została w latach 1777-1778. Założony na planie koła wodozbiór przeznaczony był na zbiornik wody. Dawniej w miejscu, w którym stoi, gromadzono wodę spływającą z okolicznych źródeł i drewnianymi rurami odprowadzano ją do fontanny oraz łaźni. W 1827 roku budowla została udekorowana według projektu Chrystiana Piotra Aignera, który dodał jej dwukolumnowy portyk oraz gzyms ozdobiony motywem wolich czaszek. Na dziedzińcu znajduje się studnia, z której źródlana woda wypływa do kanału odprowadzającego ją do północnego stawu.

Opracowanie
Bogdan Mucha