652,5 mln marek Republiki Weimarskiej w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej

W ostatnich dniach do Żarowskiej Izby Historycznej trafił zbiór 50 banknotów z okresu Republiki Weimarskiej. Wszystkie z nowo nabytych egzemplarzy, wemitowane zostały w Berlinie w latach 1922-23. Ich łączna wartość nominalna to 652 515 000 marek niemieckich. Cały zbiór odnaleziony został kilka lat temu podczas remontu w Żarowie. Resztę czasu przeleżał w przydomowej komórce. Banknoty zawinięte w gazetę ukryte zostały na poddaszu w 1923 roku, gdy straciły swoją wartość wskutek szalejącej w Niemczech hiperinflacji. Osoba, która je tam umieściła wiązała zapewne nadzieje z tym, że mogą się jeszcze przydać.

Składamy serdeczne podziękowania mieszkance Żarowa Pani Jolancie Więckowiak za bezinteresowne przekazanie banknotów do Żarowskiej Izby Historycznej

Banknoty Republiki Weimarskiej z lat 1922-23:

Reichsbanknote Fünfzig Millionen Mark (50 milionów marek) – 1 sztuka:
- seria M22 –  Berlin 1 Wrzesień 1923 r.

Reichsbanknote Einhundert Millionen Mark (100 milionów marek) – 4 sztuki:
- seria N22, B, A, 6B –  Berlin 22 Sierpień 1923 r.

Reichsbanknote Zwanzigtausend Mark (20 000 marek) – 13 sztuk:
- seria D-GB, G-UB, A-WW, Ua-GB, D-XB, E-OE, Ua-CD, L-RH, M-HR, R-PG, R-WW, J-RB, F-PG – Berlin 20 Wrzesień 1923 r.

Reichsbanknote Hunderttausend Mark (100 000 marek) – 2 sztuki:
- seria Q, K – Berlin 1 Luty 1923 r.

Reichsbanknote Zehntausend Mark (10 000 marek) – 5 sztuk:
- seria A, B, C, E, K – Berlin 19 Styczeń 1922 r.

Reichsbanknote Zehn Millionen Mark (10 milionów marek) – 17 sztuk:
- seria GB-6, BB-23, HR-44, PG-7, EO-1, GB-42, PG-43, EO-14, WB-33, PG-58, HR-62, GB-39, GB-14, BB-5, WB-37, GB-36 – Berlin 22 Sierpień 1923 r.

Reichsbanknote Fünf Millionen Mark (5 milionów marek) – 6 sztuk:
- seria N.20, M.50, M.81, 2p, M.72, 1p – Berlin 20 Sierpień 1923 r.

Reichsbanknote Fünftausend Mark (5 000 marek) – 1 sztuka:
- seria Na HR – Berlin 2 Grudzień 1922 r.

Reichsbanknote Zwei Millionen Mark (2 miliony marek) – 1 sztuka:
- seria WB – Berlin 9 Sierpień 1923 r.

Wybuch I wojny światowej w sierpniu 1914 roku zastał  Cesarstwo Niemieckie i inne państwa europejskie w pełni rozkwitu gospodarczego i zupełnej stabilizacji. Z zaoszczędzonych ogromnych kapitałów zaczęto jednak finansować prowadzenie kosztownych i długotrwałych działań wojennych.

Przed 1914 r. niemiecka marka była walutą opartą na złotym parytecie. W obiegu były  monety złote o nominałach 5, 10 i 20 marek, a także monety srebrne. Wymienialność banknotów na złoto odbywała się bez najmniejszych trudności. Największym nominałem banknotu było wówczas 1000 marek. Z wybuchem wojny nastał okres szczególnego niepokoju i zmniejszenie zaufania klientów do banków. Mieszkańcy Cesarstwa zaczęli ukrywać swój dobytek w bezpiecznych miejscach (w domach) oraz skupować pieniądz kruszcowy, czyli monety złote i srebrne, płacąc banknotami. Kiedy rząd Cesarstwa wycofał z obiegu na potrzeby zbrojeniowe monety wykonane w brązie i niklu problemem stało się nie tylko wydawanie reszty, ale również wypłacanie pensji pracownikom. Ratunkiem w tej sytuacji było wprowadzenie pieniądza zastępczego w postaci bonów, które ułatwić miały płacenie za wszelkie zakupy oraz usługi. Bony wydawane były zarówno przez samorządy gminne i miejskie, kasy zakładowe jak i przedsiębiorców prywatnych. Armia i dyrekcja kolei wydawały wówczas tzw. „nodgeldy”, czyli bony papierowe z wyszczególnioną wartością w fenigach, podpisem emitenta, pieczątką, numerem seryjnym i terminem ważności, w którym można było otrzymać równowartość pieniężną.  

Pod koniec I wojny światowej zasoby Cesarstwa Niemieckiego były już znikome. Wydatki finansowane były w drodze emisji pieniądza papierowego, a wartość marki spadła o połowę. Koniec wojny w listopadzie 1918 roku był niezwykle dotkliwy. Z upadkiem monarchii Niemcy straciły na rzecz Francji, Alzację i Lotaryngię. Do Polski włączono jedną trzecią powierzchni Górnego Śląska oraz Wielkopolskę i niewielkie okręgi na Pojezierzu Mazurskim. Gdańsk stał się Wolnym Miastem. Utracono także dawne kolonie w Afryce, podzielone między Anglię i Francję. Rząd Niemiec miał zapłacić w ramach reperacji wojennych wielkie odszkodowanie w złocie, którego w zapasach już nie posiadał. Do tego dochodził problem odbudowy zniszczonego przemysłu i zmiany gospodarki wojennej na pokojową. Szybki wzrost inflacji oraz cen produktów coraz bardziej dawał się we znaki zwykłym mieszkańcom. Dla przykładu wysłanie kartki pocztowej w 1916 roku kosztowało 7½ feniga, a w 1920 roku już 15 fenigów. Usługi pocztowe zdrożały w ciągu 3 lat o 100%. W maju 1920 roku cena kilograma masła wynosiła 45 marek, zaś w lipcu 1914 roku, tylko 2,72 marki. Kilogram chleba w 1920 roku kosztował 2,37 marki, a w 1914 roku 0,23 marki. Postępująca inflacja, przerodziła się krótkim czasie w hiperinflację, charakteryzującą się niekontrolowanym wzrostem cen, która swój szczyt osiągnęła w 1923 roku.

W szczytowym momencie hiperinflacji z 1923 roku bezwartościowe pieniądze zalegały na ulicach lub trafiały do pieca

Równowartość 1 dolara w czerwcu 1923 roku wyniosła 152 tysiące marek, we wrześniu - 9,7 miliona marek, na początku listopada  - 4,2 biliona marek.. W emisji pojawiły się banknoty o nominałach liczonych w milionach, miliardach i bilionach marek. Wysłanie zwykłego listu poleconego opłacano dwudziestoma znaczkami po milion marek każdy. W listopadzie 1923 roku pół kilograma chleba kosztowało 260 miliardów marek. Funt mięsa 3,2 biliona marek, a dniówka robotnika wykwalifikowanego wynosiła 3 biliony marek (1 bilion marek = 1 000 000 000 000 marek).  Pod koniec 1923 roku stopa inflacji w Niemczech sięgnęła prawie 30 000% w skali miesiąca. Ceny rosły z godziny na godzinę, a banknoty w krótkim czasie stawały się bezwartościowe. Ciągle drukowano więc nowe o nowej wartości. Starymi ludzie palili w piecach, żeby trochę ogrzać mieszkania.

Hiperinflację udało się jednak wkrótce opanować. Do poprawy sytuacji gospodarczej przyczyniła się zmiana polityki Ententy w kwestii reparacji wojennych, które rozłożono na raty. Powołano także „Rentenbankscheine” (Niemiecki Bank Rentowy), który przeprowadził I fazę reformy walutowej emitując i wprowadzając do obiegu 1 listopada 1923 roku banknoty o nowej nazwie nominału – „rentenmark”, które były wymieniane w stosunku 1 za 1000 miliardów marek będących w obiegu. II faza reformy walutowej miała miejsce w sierpniu 1924 roku, kiedy wprowadzono tzw. „markę Rzeszy” (Reichsmark), które wymieniano za „rentenmarki" w stosunku 1:1.

Foto: B.Mucha
Ilustracje za: Wikipedia oraz archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha