Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Gminna ewidencja zabytków, cz.1: Bożanów, Buków

Drukuj
Utworzono: poniedziałek, 23, czerwiec 2025

Jak informuje Narodowy Instytut Dziedzictwa, ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy należy do obowiązków samorządu lokalnego. Zadania stojące przed organami administracji publicznej (m.in. zarządami gmin), precyzuje art. 4 Ustawy z dnia 17 września 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DZ.U. Nr 162 z 2003 r., poz. 1568). Gminy między innymi mają dbać o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”.

Jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy jest: „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”. Temu zadaniu ma służyć gminna ewidencja zabytków, o której jest mowa w artykule 22. Punkt 4 tego artykułu mówi: „Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy”. Natomiast punkt 5 określa zakres gminnej ewidencji:

W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:

● zabytki nieruchome wpisane do rejestru
● inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków
● inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków

Ustawa definiuje w art. 3 (pkt.1, 2 i 4) m.in. pojęcie zabytku, zabytku nieruchomego i zabytku archeologicznego – nieruchomego i ruchomego w sposób następujący:

● zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;
● zabytek nieruchomy – nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt 1;
● zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem.

Zakres informacji o zabytkach nieruchomych, zawartych w karcie adresowej określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. nr 113, poz. 661).

 

Gminna Ewidencja Zabytków – Bożanów, gm. Żarów

 

Kaplica – Bożanów, k. Nr 14 (dz. nr 23/2). Datowanie: XIX/XX w. Opis: Wolnostojąca, jednoosiowa, jednokondygnacyjna kaplica z czworoboczną sygnaturą, w konstrukcji drewnianej; murowana z cegły, detal ceglany; otwór drzwiowy umieszczony osiowo, zwieńczony ostrołukiem, od otworu wejściowego prowadzą betonowe schodki; drzwi drewniane, dwuskrzydłowe, częściowo przeszklone; dach dwuspadowy, pokryty dachówką ceramiczną; dach wieżyczki pokryty blachą. Formy ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LIV/329/2006 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 14.09.2006 r. Stana zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji.

 

Gminna Ewidencja Zabytków – Buków, gm. Żarów

 

Cmentarz parafialny – Buków, na wschód od wsi (dz. Nr 407). Datowanie: 2 połowa XIX w. Opis: Cmentarz założony na zachód od wsi na rzucie kwadratu. Wschodnia i zachodnia granica obsadzona szpalerami drzew. Przez środek alejka z kostki brukowej. Brak zabytkowych nagrobków. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: czytelny układ i granica cmentarza; teren zadbany; drzewostan przycięty. Postulaty dotyczące konserwacji: bieżące prace porządkowe i pielęgnacyjne.

 

Historyczny układ ruralistyczny – Buków. Układ przestrzenny typu przestrzenny owalnicy. Dominującym akcentem urbanistyczny jest kościół wraz z otoczeniem, położony w centralnej części wsi. Miejscowość wzmiankowana w bulli protekcyjnej papieża Innocentego IV wydanej 9 VIII 1245 r. Jak wynika z pruskich opracowań statystyczno-topograficznych biskupstwo wrocławskie było właścicielem wsi do sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 r. Po 1810 r. włościami bukowskimi zarządzał skarb państwa, który szybko sprzedał osobom prywatnym „dobra lenne” i sołectwo, a do 1819 r. przeprowadził proces uwłaszczenia ludności chłopskiej. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 8.09.2005 r. Stan zachowania: czytelny historyczny układ ruralistyczny. Postulaty dotyczące konserwacji: zachowanie układu zabytkowych budynków.

 

Dom mieszkalny – Buków, ul. Kwiatowa 1 (d. nr 77). Datowanie: połpwa XIX w., XX w. Opis: Dwukondygnacyjny, wysoko podpiwniczony, murowany, tynkowany budynek na rzucie prostokątna z parterową dobudówką w pd.-wsch. narożu. Tynkowany detal architektoniczny w postaci pilastrów oraz gzymsów. Dach mansardowy, kryty dachówką ceramiczną. Formy ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku i detal architektoniczny; częściowo zmieniona kompozycja elewacji i kształt otworów; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów; spękania ścian ii ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku.

 

Dom mieszkalny – Buków, ul. Kwiatowa 12. Datowanie: koniec XIX w. Opis: Jednokondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek, z poddaszem użytkowym.Założony na rzucie prostokąta z centralnie umieszczonym w fasadzie ryzalitem, zwieńczonym wystawką.Pozostałości tynkowanego detalu w postaci gzymsu wydzielającego ściankę kolankową i obramienia szczytu ryzalitu. Dach dwuspadowy kryty blachodachówką. Otwór drzwiowy zamknięty pełnołukowo. Formy ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku;zmiana kształtuczęści otworów okiennych; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów; uszkodzenia i ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem historycznej bryły budynkui pozostałego detalu architektonicznego.

 

Kapliczka przydrożna – Buków, ul. Kwiatowa, naprzeciwko nr 4 (dz. Nr 156). Datowanie: XIX w. Opis: Jednokondygnacyjna murowana, tynkowana kapliczka na rzucie prostokąta. Elewacja frontowa z osiowym wejściem, zamknięta trójkątnym szczytem. Dach dwuspadowy, nakryty dachówką ceramiczną. Formy ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła obiektu. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły obiektu.

 

Kapliczka – Buków, ul. Kwiatowa, obok nr 12 i 21 (dz. Nr 8/3). Datowanie: koniec XIX w. Opis: Jednokondygnacyjna kapliczka murowana z cegły, nietynkowana na rzucie prostokąta. Ceglany detal w postaci lizen, częściowej opaski otworu wejściowego zaznaczonej odmiennym kolorem cegły. Dach dwuspadowy pokryty dachówką ceramiczną.Umieszczony osiowo otwór wejściowy zamknięty ostrołukowo. Formy ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła obiektu, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji.

 

Dom mieszkalny – Buków, ul. Lipowa 11 (d. Nr 61). Datowanie: ok. 1870 r. Opis: Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek z poddaszem użytkowym, na rzucie prostokąta, zfrontowym, centralnie umieszczonym, płytkim ryzalitem, zwieńczonym trójkątnym szczytem. Tynkowany detal w postaci obramień części otworów, gzymsów, odcinków gzymsu wieńczących okna pierwszej kondygnacji, wspartych na konsolkach, ze zdobionymi płycinami nadokiennymi. Otwór drzwiowy i część otworów okiennych zamkniętych pełnołukowo. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr 1350/Wł z dnia 08.08.1991 r., Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i w większości detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika – Buków, ul. Lipowa 15. Datowanie: ok. 1260 r., XIV w., XVIII w. Opis: Kościół wzniesiony w połowie XIII w. (ok. 1260 r.?) w stylu późnoromańskim; w XIV w. powiększony o część zachodnią, a w połowie XVIII w. o dwie barokowe kaplice dobudowane od południa i od północy.Orientowany, jednonawowy z symetrycznymi kaplicami, tworzącymi w rzucie formę krzyża.Od zach. kwadratowa wieża nakryta ostrosłupowym hełmem; prostokątne prezbiterium zakończone trójboczną absydą sklepione krzyżowo-żebrowo; nad nawą strop drewniany. W 1729 r. zawaliła się wieża, odbudowana, wraz z remontem całego kościoła w kon. XIX w. W prezbiterium gotyckie sanktuarium; wystrój wnętrza zdominowany przez barokowe wyposażenie. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/1752/1201 z dnia 14.12.1964 r., Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwałanr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 8.09.2025 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim.

 

Mur cmentarza przykościelnego w zespole kościoła – Buków, ul. Lipowa 15. datowanie: XVIII w. Opis: Mur kamienny, pełny, częściowo otynkowany, zataczający kształt okręgu, odpowiadający granicom posesji kościelnej, którą pierwotnie, oprócz centralnie ulokowanego budynku kościoła, zajmował cmentarz parafialny; od pn. sklepiona półkoliście szeroka brama, obok niej, zamknięta łukiem odcinkowym furta. Forma ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowany historyczny rzut obiektu; wymiana tynków. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznego rzutu obiektu; zakaz nadbudowy/przebudowy.

 

Zespół kościelny – Buków, ul. Lipowa 15. Datowanie: ok.1260 r., XIV w., XVIII w. – kościół (1), XVIII w. – mur (2). Formy ochrony: jak powyżej. Stan zachowania: zachowany pierwotny układ obiektów zespołu; teren zadbany i na bieżąco porządkowany Postulaty dotyczące konserwacji: zachowanie historycznego układu elementów zespołu; bieżące prace porządkowe.

 

Kapliczka – Buków, ul. Lipowa 44. Datowanie: XIX/XX w. Opis: Jednokondygnacyjna murowana, tynkowana kapliczka na rzucie prostokąta.Elewacja frontowa z osiowym wejściem, zamknięta trójkątnym szczytem. Dach dwuspadowy, nakryty dachówką ceramiczną. Detal architektoniczny w postaci gzymsu wieńczącego i płyciny nad wejściem. Formy ochrony: Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 8.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła obiektui detal architektoniczny; spękania ścian i ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły obiektu, kompozycji elewacji; spoinowanie ścian, uzupełnienie brakujących fragmentów tynku.

 

Kapliczka – Buków, Buków, ul. Lipowa, naprzeciwko nr 50 (dz. Nr 259/8). Datowanie: XIX/XX w. Opis: Jednokondygnacyjna, murowana, tynkowana kapliczka, nakryta dwuspadowym dachem, krytym dachówką ceramiczną. Tynkowany detal w postaci lizen i obramienia falistego szczytu.Otwór drzwiowy umieszczony osiowo w elewacji frontowej. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła obiektu, kompozycja elewacji i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły obiektu, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy:Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Źródła:
● https://samorzad.nid.pl/
● Gminna Ewidencja Zabytków, Żarów 2021

Przygotował
Bogdan Mucha