Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Nowe eksponaty oraz kilka ciekawostek o żarowskim przemyśle

Drukuj
Utworzono: piątek, 27, kwiecień 2012

W ostatnich dniach Żarowska Izba Historyczna wzbogaciła swoje zbiory o dwa plany nieistniejących już Dolnośląskich Zakładów Chemicznych „Organika”. Wśród nowych nabytków znalazł się tzw. plan aksonometryczny w skali 1:500 oraz pochodzący sprzed 1945 roku plan sytuacyjny zakładów „Silesia” (tzw. Langeplan) w skali 1:10000. Oba plany przekazał do Żarowskiej Izby Historycznej Pan Leszek Buchowski.

Składamy Panu serdeczne podziękowania za przekazanie materiałów do Żarowskiej Izby Historycznej

Fragment planu aksonometrycznego Dolnośląskich Zakładów Chemicznych "Organika" w skali 1:500

Fragment planu sytuacyjnego Zakładów Chemicznych Silesia sprzed 1945 roku

Pozostając w tematyce związanej z dawnym żarowskim przemysłem produkcyjnym i wydobywczym, prezentujemy materiał odnaleziony w starych opracowaniach, czasopismach i gazetach, który dotyczy Zjednoczonych Zakładów Szamotowych w Żarowie Vereinigte Chamottenfabrik vormals C.Kulmiz G.m.b.H., spółki akcyjnej „Silesia” Zrzeszenie Zakładów Chemicznych w Żarowie Silesia Verein Chemischer Fabrik in Saarau oraz żarowskiego przedsiębiorstwa górniczego Saarauer Braunkohlenwerke.

Wydobycie węgla brunatnego rozpoczęte zostało w 1844 roku w pobliżu Łażan. Tamtejsza kopalnia, czynna do 1872 roku otrzymała nazwę Glückauf Julius. W rok po jej zamknięciu powstała w pobliżu kolejna kopalnia Anne Auguste, w której wydobycie węgla brunatnego trwało do początków XX wieku. Żarowska kopalnia nosząca nazwę Marie funkcjonowała w latach 1855-1909. W 1904 roku z połączenia pól górniczych Käthe, Margarethe, Eugen, Karl  i Rudolph powstało żarowskie przedsiębiorstwo górnicze Saarauer Braunkohlenwerke, w którym wydobycie zakończone zostało ostatecznie w 1909 roku. Około połowy XIX wieku znane były także pokłady węgla brunatnego zlokalizowane w okolicach Kalna, Imbramowic, Pożarzyska, Siedlimowic i Wierzbnej, co doskonale ilustruje pochodząca z 1833 roku mapa, której skan udostępnił nam mieszkaniec Opola, Pan Tadeusz Kołpak. Na mapie oznaczone zostały złoża/pola górnicze zlokalizowane w obrębie Łażan i Żarowa:Glückauf Julius, Anna Auguste i Marie, w pobliżu Piotrowic Świdnickich i Pastuchowa: Kulmitz, Mutzig Vorwärto i Georg Gottlob, pomiędzy Wierzbną i Bożanowem:Diana, pomiędzy Wierzbną a Siedlimowicami: Glückauf Otto i Kallendorf, w pobliżu Pożarzyska i Siedlimowic: Final, Frühlingsgrube, Poseritzgrube, Winter, Helene Luise I Helene Luise II  i Helene Luise III w pobliżu Pożarzyska i Imbramowic: Finalität, Sommer, Herbst i Ingramsdorf. Poza wydobyciem w pobliżu Łażan, Żarowa i Siedlimowic (tylko w niewielkim stopniu) nigdy nie podjęto eksploatacji innych oznaczonych na mapie złóż węgla brunatnego.

Składamy Panu Tadeuszowi Kołpakowi serdeczne podziękowania za udostępnienie skanu mapy

Fragment mapy z 1833 r. z oznaczonymi złożami węgla brunatnego: 2 - Mutzig Vorwärto, 3 - Georg Gottlob, 4 - Kulmitz, 5 - Glückauf Julius, 6 - Anna Auguste, 7 - Marie 

Fragment mapy z 1833 r. z oznaczonymi złożami węgla brunatnego: 8 - Finalität, 9 - Sommer, 10 - Herbst, 11 - Ingramsdorf, 12 - Final, 13 -Frühlingsgrube, 14 - Poseritzgrube, 15 - Winter, 16 - Diana, 17 - Glückauf Otto, 18 - Kallendorf, 19 - Helene Luise I, 20 - Helene Luise II, 21 -Helene Luise III 

Surowcem mineralnym, który miał decydujący wpływ na powstanie Żarowskiej Fabryki Szamotowej C.Kulmiz Chamottenfabrik Saarau, C.Kulmiz,  był bez cienia wątpliwości kaolin, którego złoża występują pomiędzy Żarowem, Mrowinami i Kalnem oraz w pobliżu Gołaszyc i Pożarzyska. Wydobycie kaolinu na obrzeżach Żarowa rozpoczęto w 1843 roku. Rok wcześniej powstała żarowska cegielnia, produkująca metodami tradycyjnymi piecowe kafle, cegły, dachówki i inne materiały budowlane. Po opracowaniu nowych metod przygotowania surowca i zmechanizowaniu wytwórczości, w 1850 roku ruszyła produkcja na skalę przemysłową nowego zakładu, któremu nadano nazwę Żarowska Fabryka Szamotowa C.Kulmiz. Dynamicznie rozwijające się przedsiębiorstwo otrzymało państwowy złoty medal zasługi dla rozwoju przemysłu w 1861 roku, a także medal zasługi dla rozwoju przemysłu na światowej wystawie we Wiedniu w 1873 roku oraz złoty medal zasługi dla rozwoju przemysłu na Śląskiej Wystawie Rzemiosła i Przemysłu we Wrocławiu w 1881 roku !!. Wkrótce potem zbudowane zostały dwie fabryki filialne. Jedna z nich powstała w 1889 roku w czeskim Halbstadt, druga w 1899 roku w bawarskim Marktredwitz. Obie zaopatrywane były w surowiec wydobywany i sprowadzany z Żarowa. W 1896 roku przedsiębiorstwo przekształcono w spółkę z.o.o. i nadano nazwę Zjednoczone Zakłady Szamotowe w Żarowie, dawniej K.Kulmiz, spółka z.o.o. Vereinigte Chamottenfabrik vormals C.Kulmiz G.m.b.H., Saarau. Pod tą nazwą zakłady funkcjonowały do 1932 roku, kiedy to samodzielna spółka na skutek trudności finansowych przejęta została przez berlińskie konsorcjum Didier Werke A.G. Po poprawie koniunktury na wyroby szamotowe w 1935 roku zakłady żarowskie, wówczas Didier Werke A.G. Saarau, należały do najnowocześniejszych w branży na terenie całych Niemiec. Tylko w 1938 roku wyprodukowały 48 000 ton wyrobów ognio- i kwasoodpornych.

Zjednoczone Zakłady Szamotowe w Żarowie, dawniej K.Kulmiz, spółka z.o.o
(źródło: Stettiner Chamottenfabrik Aktiengesellschaft vormals Didier: 50 Jachre Aktiengesellschaft 1872-1922, Berlin 1922)

 

 

Wyrobisko kaolinu "Andrzej" na początku lat 20-tych XX wieku
(źródło: Stettiner Chamottenfabrik Aktiengesellschaft vormals Didier: 50 Jachre Aktiengesellschaft 1872-1922, Berlin 1922)

Państwowy medal zasługi dla rozwoju przemysłu. Jego złotą odmianę otrzymały w 1861 roku Żarowskie Zakłady Szamotowe

Taki medal zasługi dla rozwoju przemysłu otrzymały Żarowskie Zakłady Szamotowe na światowej wystawie we Wiedniu w 1873 roku

 

Wzór złotego medalu zasługi dla rozwoju przemysłu, jaki otrzymały Żarowskie Zakłady Szamotowe na Śląskiej Wystawie Rzemiosła i Przemysłu we Wrocławiu w 1881 roku

 

Reklama Zjednoczonych Fabryk Wyrobów Ogniotrwałych zamieszczona w nr 208 Łódzkiego Dziennika "Rozwój" z dnia 11 września 1912 roku

 

Założona w 1889 roku fabryka filialna w czeskim Halbstadt
(źródło: Stettiner Chamottenfabrik Aktiengesellschaft vormals Didier: 50 Jachre Aktiengesellschaft 1872-1922, Berlin 1922) 

Założona w 1899 roku fabryka filialna w bawarskim Marktredwitz (źródlo: Stadtbuch Marktredwitz 1928)

W 1858 roku ruszyła produkcja pierwszego na Śląsku dużego zakładu chemicznego, który powstał w Łażanach, będąc owocem spółki zawiązanej przez Karl i Paul von Kulmiza z przedsiębiorcami wrocławskimi. Jego siedzibą była Ida Und Marienchütte. W 1872 roku przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę akcyjną o nazwie Silesia. Zrzeszenie Zakładów Chemicznych w Żarowie Silesia. Verein Chemischer Fabrik in Saarau. Szczególnie pomyślnym okresem dla mnożenia zysków żarowskich zakładów chemicznych był okres pierwszej wojny światowej, kiedy niemal całą produkcję przestawiono na potrzeby wojenne. Po 1918 roku przyszły gorsze czasy, kiedy Silesia utraciła część zakładów filialnych i rynki zbytu na produkty cywilne. Kondycję finansową poprawiło dopiero w połowie lat 20-tych XX wieku wykupienie przez koncern Ruttgerswerke 40% udziałów w spółce i udzielenie jej znacznego kredytu pieniężnego. W latach 30-tych Silesia zawiązała współpracę z koncernem I.G. Farbenindustrie AG (skrót od Interessen-Gemeinschaft Farbenindustrie, niem. Wspólnota Interesów Przemysłu Farbiarskiego). Współpraca doprowadziła do powstania w 1937 roku wydziału produkcji superfosfatu. Z kolei współpraca z koncernem Ruttgerswerke przyniosła wzniesienie wydziału produkcji kauczuku syntetycznego. Jego dystrybucją i produkcją zajmowało się powstałe 17 marca 1937 roku Towarzystwo Akcyjne Thiokol. Artykuły mówiące o związkach żarowskiejSilesii z I.G. Farbenindustrie oraz o produkcji kauczuku syntetycznego przez Thiokol przeczytać można nawet w ówczesnych gazetach z Holenderskich Indii Wschodnich (ob. Indonezja): Het nieuws van den dag voor Ned.-Indië, De Indiche Courant oraz De Sumatra Post !!. W latach II wojny światowej zakłady koncernów I.G. Farbenindustrie oraz Ruttgerswerke zajmowały czołową pozycję w gospodarce wojennej III Rzeszy jako producent materiałów strategicznych dla armii Niemieckiej. Produkowano w nich zaawansowane produkty chemiczne: kauczuk syntetyczny, nikiel, magnez, siarkę i smary – wszystkie te produkty w ilości 100% całkowitej produkcji przemysłu; bojowe środki trujące – 95% całkowitej produkcji, masy plastyczne – 92% produkcji, barwniki, włókna sztuczne i syntetyczne, materiały wybuchowe – 88% produkcji, w tym proch – 75%, związki azotu – 80% oraz 52% całkowitej produkcji benzyny syntetycznej uzyskiwanej z węgla. Nie inaczej było w żarowskiej Silesii, gdzie produkcję wojenną zdominowały włókna syntetyczne. Produkowano tu m.in. opracowane w żarowskim laboratorium włókno lateksowe Thiokol I 3d, którego odbiorcą były zakłady lotnicze podległe ministerstwu lotnictwa III Rzeszy: Arado Flugzeugwerke GmbH, Focke-Wulf Flugzeugbau GmbH, Heinkel Flugzeugwerke, Messerschmitt Flugzeugbau GmbH oraz Junkers Motorenbau und Junkers Flugzeugwerk produkujące wiele słynnych samolotów myśliwskich i bombowych II wojny światowej.

Wzmianka o produkcji kauczuku przez Żarowskie Towarzystwo AkcyjneThiokol  w 296/1938 numerze gazety De Sumatra Post
z Holenderskich Indii Wschodnich

Wizytówka Towarzystwa Akcyjnego Thiokol. Depozyt w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej

 

Wydział produkcji kwasu siarkowego w Żarowskich Zakładach Chemicznych "Silesia" (źródło: Schlesische Monatshefte : Blätter für Kultur und Schrifttum der Heimat. Jahrgang VI, Juni 1929, Nummer 6, Breslau 1929)

Opracowanie
Bogdan Mucha