Hrabia August Friedrich Ferdinand von der Goltz - właściciel pałacu w Wierzbnej

Pod koniec XVIII wieku, w stosunkowo krótkim czasie, kształtowała się nowa mapa Europy. Upadła Rzeczpospolita, którą podzieliły między siebie Rosja, Austria i Prusy. Imperium Rosyjskie zagarnęło znaczne obszary północnego wybrzeża Morza Czarnego i część Finlandii. Francja anektowała Belgię, Luksemburg i niemieckie tereny lewego brzegu Renu. Do 1806 Napoleon I Bonaparte podporządkował sobie Holandię, Szwajcarię, Włochy i znaczną część Niemiec. Przyłączył też do Francji szereg innych terytoriów, m.in. Dalmację nad Adriatykiem, utworzył królestwa Neapolu i Holandii, gdzie mianował królami swych braci. Dużą zmianą było scalenie licznych zachodnich państewek niemieckich w Związek Reński. W ten sposób zaistniały 3 duże organizmy państwowe niemieckie: Prusy, Austria i Związek Reński, a likwidacji uległa Rzesza Niemiecka, tj. historyczne Święte Cesarstwo Rzymskie. Prusy, niezadowolone z utworzenia Związku Reńskiego, wystosowały w tej sprawie ultimatum do cesarza Francuzów. W odpowiedzi wkroczył on ze swymi armiami do Prus i po dwóch tygodniach, 14 października 1806 roku, Francuzi rozgromili wojska pruskie w dwóch bitwach pod Jeną i Auerstedt. Następnie zajęli Berlin i prawie całe terytorium Prus po Warszawę. Wojska pruskie, przy pomocy Rosjan, broniły się jeszcze tylko na części Pomorza. Po nierozstrzygniętej krwawej bitwie z Rosjanami pod Pruską Iławą, zajęciu Tczewa i Słupska przez Polaków, kapitulacji oblężonego Gdańska i klęsce wojsk rosyjskich 14 czerwca 1807 pod Frydlandem, Rosja poprosiła o pokój.

Jeszcze w tym samym roku tj. 1807, wojska Napoleona próbowały zdobyć największą w Europie twierdzę srebrnogórską, którą wojska Fryderyka III skutecznie obroniły. Nikt wcześniej i później jej nie zdobył. W tym samym czasie twierdze: kłodzka, nyska, głogowska, brzeska, wrocławska i świdnicka kapitulowały pod naporem wojsk napoleońskich. Francja zawarła wówczas dwa traktaty pokojowe w Tylży: z Rosją 7 lipca i z Prusami 9 lipca. Na ich mocy Królestwo Prus utraciło swe ziemie na zachód od Łaby, powstało Wolne Miasto Gdańsk, a z pruskich terenów II i III rozbiorów Rzeczypospolitej utworzono Księstwo Warszawskie. Rosja i Prusy zobowiązały się też do blokady handlowej przeciwko Wielkiej Brytanii, przy czym Napoleon zaakceptował zajęcie przez Rosję szwedzkiej Finlandii i tureckiej Mołdawii.

Napoleon Bonaparte (1769-1821) - jego wojska rozbiły Armię Pruską w bitwach pod Jeną i Auerstedt

 Tylża: tratwa zacumowana pośrodku Niemna, na której prowadzono rozmowy pokojowe,
wg obrazu Adolpha Roehna

Ponadto Prusy zostały zmuszone do wypłacenia na rzecz Francji reperacji wojennych w wysokości 154 mln franków. Pilna konieczność zapłacenia kontrybucji nałożonej przez Napoleona była bezpośrednią przyczyną wydania edyktu króla Fryderyka III o kasacie klasztorów na terenie królestwa pruskiego z 30 października 1810 roku. Chociaż dekret dotyczył całego państwa to jednak jedynie na Śląsku zrealizowano go natychmiast i całkowicie, likwidując 56 klasztorów męskich i 13 żeńskich. Cały majątek ruchomy i nieruchomy klasztorów i kolegiat uznano za własność państwową. Do realizacji kasaty powołano Główną Komisję Sekularyzacyjną dla Śląska. W praktyce komisarze wkraczali do poszczególnych klasztorów, odczytywali zakonnikom dekret informujący o zwolnieniu ich ze ślubów zakonnych, zakazie noszenia habitu i konfiskacie całego mienia oraz dawali cztery tygodnie na opuszczenie klasztoru. Kapłani zakonni przeszli pod jurysdykcję arcybiskupa wrocławskiego oraz w mniejszym stopniu praskiego i ołomunieckiego. Siostry zakonne zgrupowano w klasztorach etatowych, a braci zakonnych pozostawiono samym sobie. Kasata nie objęła jedynie 2 klasztorów bonifratrów i 4 żeńskich, które, w ocenie władz, były pożyteczne dla społeczeństwa. W rzeczywistości wiele dóbr zakonnych podarowano członkom rodziny Hohenzollernów i osobom związanym z dworem pruskim. Bogate księgozbiory klasztorne przekazano Bibliotece Królewskiej i Uniwersyteckiej a archiwa zakonne Archiwum Państwowemu. Wśród skasowanych klasztorów znalazły się domy zakonne dwóch jednostek administracyjnych Zakonu Braci Mniejszych: Reformacka prowincja św. Jadwigi na Śląsku oraz Kustodia św. Krzyża.

Edykt królewski nie pominął Krzeszowa, do którego bracia zakonni Cystersi przybyli 9 sierpnia 1292 roku. W chwili sekularyzacji konwent liczył 48 zakonników z opatem Ildefonsem Rauschelem, który został rezydentem a cały majątek ruchomy przeszedł pod władanie Królestwa Prus. Dysponowała nim specjalnie powołana do tego celu komisja. Znaczna część biblioteki klasztornej, która w tym czasie liczyła ok. 13 tys. woluminów, trafiła do Wrocławia i została włączona w zbiór biblioteczny nowego uniwersytetu. Tym samy zakończyła się licząca ponad pół tysiąca lat historia cysterskiego Krzeszowa. Wraz z klasztorem matką, likwidacji uległy podległe mu majątki ziemskie w tym istniejący od 1683 roku przeorat w Wierzbnej, do którego przynależały również dobra w Bożanowie i Kalnie.

Ildefons Reuschel (1742-1832) - ostatni 47 opat w Krzeszowie 

Przejęte przez skarb państwa majętności pocysterskie przeoratu w Wierzbnej, nabył za sumę 153 000 srebrnych talarów hrabia August Friedrich Ferdinand von der Goltz, właściciel Grabionna i Grabowa w kraju nadnoteckim. Pruski dyplomata urodzony 20 lipca 1765 roku, na służbę królewską wstąpił w 1787 roku, pracując m.in. w Kopenhadze, Moguncji, Sztokholmie i Sankt Petersburgu. W okresie od 20 października 1790 roku do 5 grudnia 1791 roku zastępował Girolamo Lucchesinigo, ambasadora Prus w Polsce. Od 1807 roku hrabia von der Goltz był rzeczywistym tajnym państwowym i gabinetowym ministrem. To właśnie on 9 lipca 1807 roku w zastępstwie ministra Karla Augusta von Hardenberga, podpisał z Napoleonem Bonaparte traktat w Tylży. Rok później został ministrem spraw zagranicznych Królestwa Prus. W tej roli uczestniczył w 27 września 1808 roku w zjeździe erfurckim. Było to spotkanie zorganizowane przez cesarza Napoleona z carem Aleksandrem I w stolicy Księstwa Erfurckiego podległego Francji. W zjeździe uczestniczyli również władcy państw wchodzących w skład Związku Reńskiego. Najważniejszym postanowieniem kongresu było rosyjskie przyrzeczenie o pomocy militarnej w przypadku agresji Austrii, za co Rosjan wynagrodzono pewnymi koncesjami. Od 1814 roku hrabia von der Goltz był marszałkiem państwa i dworu królewskiego. Po jego śmierci (zmarł 17.01.1832 roku) majątki w Bożanowie, Kalnie i Wierzbnej, odziedziczyła córka von der Goltza, Auguste Maria Amalia Louise (ur.13.03.1798 r., zm. 16.04.1837 r.). Jej mężem był Joachim Karl Ludwig Mortimer von Maltzan, hrabia von Wartenberg i Penzlin (ur. 15.04.1793 r., zm. 9.08.1843 r.), właściciel „wolnego Państwa Stanowego Milicz”, który kontynuując tradycję rodzinną był dyplomatą w służbie dworu pruskiego. Maltzanowie podobnie jak August von der Goltz, spędzali dużo czasu w Wierzbnej. Tutaj urodził się w maju 1832 roku ich najmłodszy syn Mortimer Ferdynand Ludwig Joachim. Tu też zostali pochowani wraz z przedwcześnie zmarłym najstarszym synem Aleksandrem Joachimem Mortimerem von Maltzan (ur. 13.10. 1820, zm.11.06.1840 r.) w nieistniejącym już dziś grobowcu rodzinnym.

Hrabia August Friedrich Ferdinand von der Goltz (1765-1832) - pruski minister spraw zagranicznych i marszałek Królestwa Prus i dworu królewskiego

Widok na pałac w Wierzbnej. Do 1810 roku siedziba cysterskiego przeora, fot. B.Mucha

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
J. L. Pagel, Biographisches Lexikon hervorragender Ärzte des neunzehnten Jahrhunderts. Berlin-Wien 1901
K.P. Hoepke, "Goltz, von der" [in:] Neue Deutsche Biographie 6, Berlin 1964
D. G.Chandler, The Illustrated Napoleon, New York 1990
T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
M. Trąbski, Geopolityka w wydaniu Napoleona. TylĪa 1807 – wizja nowego ładu europejskiego, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Seria: Res Politicae, t. IV, 2011, s. 271-294

Opracowanie
Bogdan Mucha