Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Tarnawie

Drukuj
Utworzono: środa, 02, listopad 2022

Pierwsi znani właściciele Tarnawy to bracia Herman i Heinrich von Czirn, którzy w 1399 roku pobierali świadczenia feudalne z Gołaszyc, Imbramowic, Pożarzyska i Tarnawy. Na przestrzeli kolejnych stuleci, wieś była w posiadaniu następujących osób i rodzin: 1406-1410 - Konrad von Watzenrode, 1410-1484 – bracia Hans, Heinz, Niklas, Sigmund i Witche von Hundt, 1484-1533 - Hans von Bauch, 1533-1550 - Hans von Seidlitz, 1526-1574 – Nikolas, Barbara i Ulrich von Strachwitz, 1574-1594 – Heinrich i Hans von Reichenbach, po 1594-1615 – von Nostitz, od 1615 do początku lat 20. XVII wieku - Andreas von Köckritz. Z połowy XVI wieku pochodzi pierwsza wzmianka o folwarku w Tarnawie. Na ziemiach majątku wysiewano wówczas 16 małdratów zboża, hodowano 150 owiec, a w sporym stawie odławiano 20 kop ryb rocznie. Pierwsze informacje mówiące o istnieniu tzw. Rittersitz, czyli siedziby rycerskiej w Tarnawie, pochodzą kolejno z lat 1638, 1650 i 1670. Istnienie dworu, potwierdza także dokument sprzedaży dóbr spisany w 1734 roku.

Na dobrą sprawę nie wiadomo nic o czasie powstania, założycielach oraz wyglądzie wspomnianej rezydencji szlacheckiej. Prawdopodobnie została ona całkowicie zniszczona podczas wojny trzydziestoletniej ok. 1638 roku, kiedy to tarnawskie dobra należące wówczas do Friedricha von Littwitz (Liettwitz) z Kwieciszowa, określone zostały jako "ganz wüste". Jesienią 1670 roku nową właścicielką siedziby rycerskiej i folwarku w Tarnawie została Anna Jadwiga von Hof-Schnorbein z domu Hundt, żona właściciela części sąsiednich Imbramowic Hansa Christopha von Hof-Schnorbein. Jej spadkobiercami byli kolejni przedstawiciele rodu von Hof-Schnorbein: Christian August (do 1691 roku) oraz Christoph Ernest (do 1727 roku). W 1727 roku dwór rycerski, folwark, młyn i staw nabył właściciel sąsiednich Mrowin Samuel Adolf von Winterfeld. Tym samym dobra tarnawskie weszły w skład tzw. klucza mrowińskiego, przy którym pozostały aż do 1945 roku. Ich kolejnymi właścicielami byli: Sophia Elisabeth von Winterfeld (do 1756 roku), hrabia Anton Wilhelm von Nostitz (do 1764 roku), Friedrich Heinrich Karl August von Nostitz (do 1770 roku), Johann Adolf von Knobelsdorf (do 1794 roku), hrabia Friedrich Wilhelm Schlabrendorf (do 1803 roku), hrabina Charlotte von Fürstenberg i jej spadkobiercy (do 1868 roku).

Około 1765 r. wartość majątku tarnawskiego fiskus pruski oceniał na 8774 talarów. W latach 40. XIX wieku folwark specjalizował się w hodowli owiec - 600 merynosów. Wraz z zakończeniem reformy uwłaszczeniowej w połowie XIX wieku, dominium przejęło prawie całą ziemię, a chłopom udało się zatrzymać zaledwie 18 ha. W 1868 roku majętności tarnawskie wraz ze starą siedzibą rycerską zakupił Carl Friedrich von Kulmiz. Kolejni przedstawiciele tego „przemysłowego” rodu zarządzali Tarnawą aż do 1945 roku: Paul (do 1895 roku), Rudolf (do 1905 roku), Eugen Karl (do 1925 roku), Karl Adolf (do 1945 roku). Dziełem von Kulmizów była całkowita przebudowa tamtejszego dworu wraz z folwarkiem, mająca miejsce w latach 80. XIX wieku. Wówczas na miejscu budynków szkieletowych (technika ryglowa) z kamiennym parterem, wzniesiony został kompleks administracyjno-gospodarczy z klasycystycznym ceglanym pałacem, dwoma budynkami gospodarczymi i młynem wodnym. Wtedy też zapewne uporządkowano istniejący już dawniej niewielki staw - rodzaj sadzawki przyfolwarcznej wykładając jego boki kamieniem - z pozostawieniem jedynie zjazdu do mycia wozów folwarcznych i moczenia kół. Od strony pałacu, umieszczono na kamiennej obudowie stawu żelazną balustradę, a przed wejściem do budynku posadzono w rzędzie cztery jesiony. Jesiony te odgradzały pałac od brukowanej drogi prowadzącej z folwarku do Imbramowic. Obok stawu rósł stary dąb uznany za pomnik natury, tzw. Naturdenkmal, który oznaczono na mapie topograficznej z 1937 roku. Za wspomnianym stawkiem po południowo - zachodniej stronie folwarku na podmokłym terenie znajdował się olsowy zagajnik przez który poprowadzono drogę. Na przełomie XIX i XX wieku, po północno-wschodniej stronie folwarku, tuż za wielkim budynkiem gospodarczym, na terenie również podmokłym, założony został niewielki ogród ozdobny (grupowo sadzone graby i sosny czarne) wraz ze stawem, poszerzony w 1926 roku o część parkowo-leśną, rozciągającą się w kierunku linii kolejowej. Obszar gruntów należących do folwarku wynosił odpowiednio: w 1885 roku – 122 ha, od 1905 roku do początku lat 30. XX wieku – 132 ha, w 1937 roku – 116 ha. W drugiej połowie XIX wieku zaniechano hodowli owiec. Zajęto się uprawą roślin zbożowych i przemysłowych - w latach 20. i 30. XX wieku pszenicy, lnu i buraków. Pola były starannie nawożone i nawadniane. W okresie międzywojennym zmniejszył się areał gruntów ornych, wzrosło znaczenie hodowli cieląt i źrebaków oraz gospodarki leśnej.

Rezydencja wraz ze zlokalizowanym w Tarnawie okręgiem łowieckim, pełniła zapewne funkcje pałacyku myśliwskiego oraz kwatery dla gości przybywających do von Kulmizów. Być może w latach 20-30. XX wieku, pałac w Tarnawie był rezydencją pełnomocnika właściciela klucza mrowińskiego, najpierw Karola Adolfa von Kulmiz (do 1925 roku), a następnie hrabiego Kurta von Blücher-Wahlstatt. Budowla szczęśliwie przetrwała działania wojenne z 1945 roku. Później pełniła funkcję budynku mieszkalnego dla pracowników majątku dzierżawionego przez Żarowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, a następnie PGR. Przez szereg lat stan techniczny nie zabezpieczonego należycie pałacu, pogorszył się do stanu skrajności i dopiero w 1988 roku rozpoczęto jego remont kapitalny, który przerwano w 1991 roku. Prace doprowadziły do całkowitego zniszczenia obiektu, który następnie opuszczony, popadł w dalszą ruinę i został w latach późniejszych całkowicie wyburzony.

W opracowaniu autorstwa Henryka Ciesielskiego i Hanny Wrabec pt. „Ewidencja założenia ogrodowo-parkowego w Tarnawie, gm. Żarów” z 1995 roku, przeczytać można:

Założenie dworskie w Tarnawie położone jest w południowo - wschodniej części wsi. Obiekt graniczy od południowego - wschodu i wschodu z polami uprawnymi, od południa z łąkami, od południowego zachodu z lasem liściastym, od zachodu z rolą, a od północnej z zabudową wsi, oddzieloną od folwarku szosą i drogą gruntową. Zabudowa folwarczna zajmuje centralną część obiektu chronionego granicą ochrony konserwatorskiej układu. Budynek pałacowy-siedziba zarządcy jest w skrajnej ruinie, brak dachu oraz daleko posunięta dewastacja wnętrza nie rokuje nadziei na odbudowę budynku. W latach poprzednich rozpoczęto remont budynku, wylano nowe stropy oraz wymurowano ścianki działowe, aktualnie brak dachu powoduje szybką dewastację. Budynki folwarczne aktualnie stoją puste i nieużytkowane, ich stan techniczny jest średni. Wjazd od północy na teren folwarku zaakcentowany jest ceglanymi filarami. Od wjazdu przez teren folwarku przechodzi brukowana droga gospodarcza prowadząca w kierunku torów kolejowych, gdzie w przeszłości był przystanek kolejowy. Wokół drogi zachowały się szczątkowe pozostałości alei jesionowo - olszowej. Po wschodniej stronie folwarku zachowało się niewielkie powierzchniowo zagospodarowanie parkowe składające się z ozdobnego stawu otoczonego dębami i jesionami, oraz niewielkiego pagórka zlokalizowanego tuż przy rowie. W części północnej tego terenu znajduje się niewielka polanka, obecnie pastwisko, o parkowym zagospodarowaniu tego miejsca świadczą dwie młode sosny czarne oraz grupa grabów pospolitych rosnących na skraju drzewostanu. Od zachodu do drogi przejazdowej koło pałacu przylega niewielka sadzawka z obmurowanymi od strony drogi brzegami pełniąca rolę zbiornika gospodarczego. W części południowo - wschodniej założenia znajduje się zwarty drzewostan liściasty oddzielający łąkę od terenu przyfolwarcznego. Od południowego - zachodu dochodzi do folwarku duży kompleks leśny mieszany liściasto - iglasty będący podobnie jak poprzedni drzewostan we władaniu nadleśnictwa Świdnica. Pozostały teren znajdujący się w ochronie ekologicznej obejmuje łąki, kompleks leśny wzdłuż toru kolejowego, oraz rzędowe nasadzenie dębów szypułkowych rosnących wzdłuż polnej drogi.

 

Fragment mapy topograficznej Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1937. Strzałką oznaczony dawny budynek pałacowy, archiwum autora

 

 Plan sytuacyjny dawnego folwarku w Tarnawie. Stan z 1995 roku, wg. H. Ciesielski, H. Wrabec

 

Nieistniejący pałac w Tarnawie. Fotografia z początku lat 90. XX wieku, archiwum autora

 

Ruina pałacu w Tarnawie. Widok od strony stawu i łąk. Stan z 1995 roku, wg. H. Ciesielski, H. Wrabec

 

Brama wjazdowa na teren dawnego folwarku. Stan z 1995 roku, wg. H. Ciesielski, H. Wrabec

 

Fragment dziedzińca folwarcznego przeciętego brukowaną drogą. Stan z 1995 roku, wg. H. Ciesielski, H. Wrabec

 

Dawna obora z lat 80. XIX wieku. Budynek 1,5-kondygnacyjny, murowany z poddaszem użytkowym. Założony na rzucie wydłużonego prostokąta. Pierwsza kondygnacja licowana kamieniem, druga – cegłą. Detal ceglany (pilastry, obramienia okien i drzwi), gzymsy. Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną, fot. (od góry) H. Ciesielski, H. Wrabec 1995, GEZ Żarów 2004, B. Mucha, GEZ Żarów 2021

 

Zobacz też:

Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mrowinach
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Łażanach
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Krukowie
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Zastrużu
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mikoszowej
Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Przyłęgowie

  

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

 

Źródła i ilustracje:
● F. B. Zimmerman, Beytrage zur Beschreibung von Schlesien, t. 5, Brieg 1785
● J. G. Knie, Alphabetisch - statistisch - topographische Ubersicht der Dorfen , Flecken, Stadte und andere Orte, Breslau 1845
● J. Pastorff, Schlesisches Gutter Adressbuch, Breslau 1876, 1905, 1917, 1922, 1930, 1937
● A. Krane, Wappen und Handbuch des in Schlesien ( einshcliesslich Oberlausitz ) Landgessesenen Adels, Gorlitz 1901 – 1904
● Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1937
● T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
● H. Ciesielski i H. Wrabec, Ewidencja założenia ogrodowo-parkowego w Tarnawie, gm. Żarów, woj. wałbrzyskie, Wrocław 1995
● Gminna Ewidencja Zabytków, Żarów 2004, 2021
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha