Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Chłodnie kominowe żarowskiej "Szamotowni"

Drukuj
Utworzono: poniedziałek, 06, lipiec 2020

Częstym motywem przedwojennych pocztówek z Żarowa, były tutejsze fabryki Silesia i Szamotownia, a także panorama osady z licznymi kominami tych fabryk. Na samej tylko mapie topograficznej z 1937 roku, oznaczono aż 23 budowle tego rodzaju w Żarowie (Silesia, Szamotownia razem z dawną Fabryką Szamotową braci Langer oraz Żarowskie Zakłady Młynarskie – wcześniej brykietownia węgla brunatnego). Murowane z cegły, pionowe kominy, stanowiły drogę do przenoszenia spalin i dzieliły się na dwa podstawowe typy: dymowe – do odprowadzania spalin z palenisk opalanych paliwem stałym i spalinowe – do odprowadzania spalin z palenisk gazowych i opalanych paliwem płynnym. Jak podaje Encyklopedia Gutenberga: kominy fabryczne, wolno stojące, murowane są z cegły. Na betonowym fundamencie muruje się kwadratową komorę wyciorową, połączoną kanałem z paleniskiem, a nad nią wznosi się komin, o przekroju kolistym, lub wielościennym. W zewnętrzną i wewnętrzną ścianę komina wprawia się żelazne szczeble włazowe. Wysokość komina zależna jest przede wszystkim od warunków terenowych i musi być taka, aby dym nie zatruwał pobliskich osiedli. Przekrój zależy od wielkości paleniska, nie bywa jednak mniejszy, jak 60 cm. Mniejsze kominy fabryczne mogą być także żelazne, lub żelazno–betonowe.

Dokonując wnikliwej analizy wspomnianych pocztówek z Żarowa, odnaleźć można trzy odmienne konstrukcje, zlokalizowane na terenie dawnej Fabryki Cegieł Szamotowych, które oprócz pionowego ustawienia, nie przypominają murowanych kominów o kolistym przekroju. Ich prawdziwe przeznaczenie miało ścisły związek z zakładową siłownią, która do 1934 roku była odpowiedzialna za wytwarzanie energii mechanicznej. Bez wątpienia była to siłownia cieplna (parowa), która przetwarzała energię cieplną, pochodzącą z energii paliwa (węgiel lub koks), na energię mechaniczną (w silniku cieplnym). W dalszym etapie otrzymywana energia mechaniczna mogła być przetwarzana w energię elektryczną (w prądnicy). W całym tym procesie korzystano z urządzenia w postaci chłodni kominowej, czyli wspomnianej konstrukcji odmiennej wyglądem od pozostałych kominów, która służyła najprawdopodobniej do odprowadzania ciepła skraplania za pomocą wody chłodzącej.

 

Chłodnia kominowa na terenie Zjednoczonej Fabryki Szamotowej w Żarowie, pocztówka z ok. 1900 r., archiwum autora

 

Chłodnia kominowa na terenie Zjednoczonej Fabryki Szamotowej w Żarowie, pocztówka z ok. 1906 r., (kolekcja Grzegorz Nazarkiewicz), A. Dobkiewicz 2016, s. 37

 

Chłodnia kominowa na terenie Zjednoczonej Fabryki Szamotowej w Żarowie, pocztówka z ok. 1917 r. (kolekcja Grzegorz Nazarkiewicz), A. Dobkiewicz 2016, s. 41

 

Wedle definicji chłodnia kominowa to urządzenie służące do schładzania przemysłowego wody w zakładach przemysłowych oraz energetycznych, które nie mają możliwości użycia do chłodzenia wody z rzeki, morza czy jeziora. Jest specyficznym kontaktowym mokrym wymiennikiem ciepła. Wykonana jest w formie budowli żelbetowej (sporadycznie drewnianej), wyposażona w znacznej wysokości komin wymuszający przepływ powietrza umożliwiający chłodzenie wody. Woda przeznaczona do ochłodzenia jest pompowana na szczyt zraszalnika i tam rozdeszczowana w jego wnętrzu po powierzchni. Opadając oddaje ciepło do powietrza przepływającego od dołu do góry (w przeciwprądzie). Ruch powietrza wymuszony jest przez ciąg kominowy powstający w kominie nadbudowanym nad zraszalnikiem. Znaczna część ciepła jest odbierana wodzie w wyniku parowania (odparowaniu ulega około 1,5% wody). Pozwala to na ochłodzenie wody w krańcowym przypadku do temperatury termometru wilgotnego, przeważnie temperatura schłodzonej wody jest o kilka do kilkunastu stopni wyższa niż temperatura powietrza zewnętrznego. Ochłodzona woda zbiera się w basenie zbiorczym na dnie chłodni, skąd zasysana jest przez pompy obiegowe. Woda krąży w systemie zamkniętym stanowiąc czynnik chłodzący skraplacze, a więc odbierając ujemne ciepło obiegu siłowni parowej i odprowadzając je do dolnego źródła ciepła obiegu, jakim jest otoczenie. Dzięki dużej wysokości chłodni kominowych i podgrzewaniu powietrza w ich wnętrzu powstaje efekt kominowy, wymuszający przepływ powietrza od dołu do góry chłodni bez zastosowania wentylatorów.

 

Zasada działania i budowa chłodni kominowej, archiwum autora

 

Pierwsze chłodnie kominowe powstawały na początku XIX wieku, lecz znaczny rozwój tych konstrukcji datuje się na początek XX wieku. W 1918 roku holenderscy inżynierowie Frederik van Iterson i Gerard Kuypersa opatentowali hiperboloidalne chłodnie kominowe (popularny obecny kształt chłodni kominowych np. w elektrowniach). Pierwsze wzniesiono jeszcze w tym samym roku w pobliżu Heerlen. Kolejne zbudowano w Anglii w 1924 roku. Służyły do schłodzenia wody wykorzystywanej w opalanej węglem elektrowni elektrycznej. Lister Drive w Liverpoolu.

 

 

Chłodnie kominowe przy stacji kolejowej Bargoed w południowej Walii, fot. http://www.getty.edu/

 

Chłodnie kominowe utrwalone na dawnych pocztówkach z Żarowa to tzw. konstrukcje poprzeczno-przeciwprądowe, których komin posiadał stalową kratownicę prętową z drewnianym opierzeniem. Pierwsza z nich powstała przed 1900 (lata 60-70-te XX wieku ?), druga przed 1906. Trzecia duża chłodnia kominowa stojąca obok budynku siłowni i kotłowni, została wzniesiona przed rokiem 1911. Nie wiadomo, czy całkowity kres ich użytkowania przyniosła modernizacja zakładu w 1934 roku i kiedy dokładnie owe konstrukcje przestały istnieć (oznaczone są jeszcze na planie z 1949 roku).

 

Plan żarowskich zakładów "Didier" z 1949 r. (zbiory Żarowskiej Izby Historycznej)

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Źródła i ilustracje:
1. J. Ledwoń, M. Golczyk, Chłodnie kominowe i wentylatorowe, Warszawa 1967
2. J. Kijewski, A. Miller, Maszynoznawstwo, Warszawa 1993
3. T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
4. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gmin, Żarów 2006
5. A. Dobkiewicz, Miasto i Gmina Żarów na dawnych pocztówkach, Świdnica 2016
6. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha