Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników w okolicy Żarowa na przełomie lat 20 i 30. XX w.

Początki Narodowego Socjalizmu w Niemczech sięgają 5 stycznia 1919 roku, kiedy ślusarz Anton Drexler i dziennikarz Karl Harrer, założyli lokalną bawarską partię DAP (Niemiecka Partia Robotnicza), propagującą ideologię nacjonalistyczną. W kwietniu 1920 roku DAP została przekształcona w NSDAP (Niemiecka Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza), a 29 lipca 1921 roku jej przewodniczącym został Adolf Hitler. W dwa lata później partia ta została zdelegalizowana po nieudanej próbie przejęcia władzy w Bawarii (tzw. pucz monachijski 8-9 listopad 1923 r.). Po wyjściu Hitlera z więzienia w Landsbergu rozpoczął się nowy etap w dziejach odbudowanej partii w Niemczech oraz na Śląsku.

Na początku lat 20-tych XX w. zainteresowanie i poparcie dla ideologii narodowego socjalizmu w Żarowie i sąsiednich wsiach było początkowo niewielkie. W wyborach do Reichstagu (parlamentu Rzeszy) w 1924 roku, Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP) otrzymała zaledwie 1,6% głosów (najwięcej w Mrowinach 2,5%, żadnego głosu w Mielęcinie) w sytuacji, kiedy na Partię Socjaldemokratyczną głosowała ponad połowa wyborców (53,4%). Obraz ten z biegiem czasu szybko uległ zmianie, czego dowodem są wybory z 1928 roku, w których NSDAP uplasowała się z wynikiem 14,7% na drugim miejscu tuż za Socjaldemokratami. W wyborach marcowych 1933 roku NSDAP poparło już 30,2% głosujących (Zastruże 43,5%, Mielęcin 14,1%). Wzrost zainteresowania społeczeństwa Żarowa i pobliskiej okolicy nową ideologią, w której upatrywano antidotum na nie najlepszą sytuację ekonomiczną, doprowadził do powołania w dniu 12 kwietnia 1930 roku, terenowej organizacji NSDAP w Żarowie. Jednym z jej założycieli był farmer Karl Mager (nr 40828 legitymacji partyjnej z 22.07.1926 r.) zamieszkały w Żarowie przy ul. Konradswaldauer Strasse 5. Powstanie NSDAP w Żarowie było początkiem agresywnej polityki prowadzonej w stosunku do miejscowych działaczy socjaldemokratycznych i komunistycznych. W miejscowości coraz częściej dochodziło do bijatyk pomiędzy narodowosocjalistycznymi bojówkami SA („Sturm Abteilung”), a robotnikami będącymi w opozycji. 29 stycznia 1932 roku w ulicznej rozrubie śmierć poniosło dwóch żarowskich robotników Adler i Plüschke. Niespełna miesiąc później 20 lutego 1932 roku podczas przemarszu świdnickiego pułku SA przez ulice Żarowa, doszło do kolejnej wielkiej bitwy ulicznej. Tym razem przeciwnikami SA-manów byli działacze partii komunistycznej oraz robotnicy kolejowi z żarowskiego dworca. Podczas starcia zastrzelony został członek SA Franz Becker, który stał się lokalnym męczennikiem w walce o narodowy socjalizm. W miejscu jego śmierci umieszczono wkrótce tablicę pamiątkową, a nazwę ulicy zmieniono na „Franz Becker Strasse” (ob. ul. Mickiewicza). Inna ulica nosiła nazwę „Strasse der SA” lub „SA Strasse" (ob. ul. Zamkowa).

Franz Becker - SA-man zastrzelony w Żarowie 20 lutego 1932 roku

Plakat propagandowy SA

W kolejnych wyborach do Reichstagu 12 listopada 1933 roku, NSDAP już jako jedyna legalna partia zgromadziła 92,2% głosów co pozwoliło na obsadzenie wszystkich miejsc w parlamencie Rzeszy. Przejęcie pełni władzy przez narodowych socjalistów oznaczało nowy porządek w III Rzeszy Niemieckiej. Życie społeczne mieszkańców w Żarowie oraz sąsiednich miejscowościach zostało zinstytucjonalizowane poprzez utworzenie szeregu organizacji partyjnych. W celu objęcia ścisłą kontrolą produkcji rolnej stworzono Stan Żywicieli Rzeszy, określając ilość i asortyment dóbr wytwarzanych przez każde gospodarstwo oraz ceny płacone przez pośredników. Organizacja ta skupiała rolników. Młodzież w wieku 10-18 lat należała do organizacji „Hitlerjugend” („Młodzież Hitlera”). Dziewczęta skupione były w „Bund Deutscher Mädel” („Związek Niemieckich Dziewcząt”), którego żarowska komórka powołana została 1 lipca 1932 roku. W środowisku wiejskim starsza młodzież od 1934 roku zapisywana była do „Jungbauerschaften”. Komórki organizacji młodzieżowych istniały m.in. w Bukowie, Imbramowicach, Mrowinach, Wierzbnej. Całość podlegała komórkom gminnym tzw. „Ortsgruppe NSDAP” pod kierownictwem „Ortsgruppenleiterów”. Miejscowości dzisiejszej gminy Żarów podzielone były na następujące komórki gminne:

Ortsgruppe NSDAP Saarau Ost (wsch. część Żarowa, Mrowiny, Weselina i Wostówka)
Ortsgruppe NSDAP Saarau West (zach. część Żarowa, Kruków, Łażany)
Ortsgruppe NSDAP Neuhof/Bogdanów (Buków)
Ortsgruppe NSDAP Domanze/Domanice (Pożarzysko, Siedlimowice)
Ortsgruppe NSDAP Ingramsdorf (Imbramowice, Marcinowiczki, Tarnawa)
Ortsgruppe NSDAP Ossig/Osiek (Mielęcin, Pyszczyn, Zastruże)
Ortsgruppe NSDAP Puschkau/Pastuchów (Przyłęgów)
Ortsgruppe NSDAP Rauske/Rusko (Mikoszowa)
Ortsgruppe NSDAP Würben (Wierzbna, Bożanów, Gołaszyce, Kalno)

Plakat propagandowy "Hitlerjugend"

Plakat propagandowy "Bund Deutscher Mädel"

Komórki gminne podlegały z kolei pod kierownictwa powiatowe: Kreisleitung NSDAP Schweidnitz/Świdnica oraz Kreisleitung NSDAP Neumarkt/Środa Śląska (pod Środę Śląską podlegały gminne komórki Bogdanów i Osiek). Każdym kierownictwem powiatowym zarządzał tzw. „Kreisleiter”. Jednym z bardziej znanych działaczy narodowosocjalistycznych, pochodzących z Żarowa był Georg Tesche (urodzony w Żarowie 28 grudnia 1901 roku), członek NSDAP od 1929 roku . W latach 1936-45 zastępca gauleitera Halle-Merseburga. Od 1937 roku pełnił także funkcję „Oberführera” (odpowiednik stopnia „starszego” pułkownika w SS lub SA) w Narodowo-Socjalistycznym Korpusie Motorowym, który zajmował się przede wszystkim podstawowym szkoleniem i edukowaniem poborowych kierowanych do jednostek pancernych i zmotoryzowanych.

Georg Tesche – w latach 1936-45 zastępca gauleitera Halle-Merseburga

Ilustracje zawierające symbole ustrojów totalitarnych prezentowane w tym artykule, mają jedynie wartość historyczną dokumentacyjną i poznawczą bez propagowania jakichkolwiek skrajnych i totalitarnych ideologii.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy:Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. J. Banaszkiewicz, Powstanie partii hitlerowskiej, Poznań 1968
2. K. Grünberg, Adolf Hitler. Biografia Führera, Warszawa 1994
3. K. Pätzold, M. Weissbecker, Geschichte der NSDAP 1920–1945, Köln 1981
4. F. Neumann Behemoth, Struktur und Praxis des Nationalsozialismus 1933–1944, Frankfurt am Main 1984
5. E. Stockhorst, 5000 Köpfe. Wer war was im 3. Reich. 2. Auflage. Arndt, Kiel 2000
6. J. Lilla, M. Döring, Andreas Schulz: Statisten in Uniform. Die Mitglieder des Reichstags 1933–1945. Ein biographisches Handbuch. Unter Einbeziehung der völkischen und nationalsozialistischen Reichstagsabgeordneten ab Mai 1924. Droste, Düsseldorf 2004
7. T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
8. https://www.akg-images.com/
9. https://www.axishistory.com/

Opracowanie
Bogdan Mucha