Tajny projekt budowy przedsiębiorstwa zbrojeniowego "Gwiazda" na terenie żarowskiej "Silesii" w 1944 roku

Od 1943 roku Brytyjskie Królewskie Siły Lotnicze (RAF) oraz Siły Powietrzne Armii Stanów Zjednoczonych (USAAF) rozpoczęły ofensywę powietrzną na III Rzeszę siłami nawet ponad 1000 samolotów w jednym nalocie. Samoloty RAF z reguły prowadziły naloty nocne (wobec obecności drugiego pilota – nawigatora w każdym samolocie), natomiast siły USAAF naloty dzienne. Propagatorem i realizatorem strategii nalotów dywanowych na III Rzeszę, w latach 1942-1945 był dowódca alianckiej floty bombowców w Europie, brytyjski marszałek Sir Arthur Travers Harris. To właśnie on wskazywał na potrzebę złamania niemieckiego potencjału przemysłowego i ludzkiego, zniszczenia sieci transportowej i osłabienia morale ludności w Niemczech. Bombardowano wszystkie większe niemieckie miasta, jak Berlin, Hamburg, Kolonię, czy w najbardziej kontrowersyjnym nalocie Drezno. Celem były zakłady przemysłu zbrojeniowego, rafinerie, węzły komunikacyjne, elektrownie, przeprawy mostowe i in.

Jak podaje Szymon Wrzesiński i Krzysztof Urban w książce pt. Tajne kompleksy lotnicze Trzeciej Rzeszy na Dolnym Śląsku i Ziemi Lubuskiej ... Wraz ze zwiększoną ilością nalotów i jednoczesnymi naciskami Hitlera by zwiększono produkcję dla zaspokojenia potrzeb Wehrmachtu, wiosną 1943 roku ruszyły do pracy Komisje Ministerstwa do Spraw Zbrojeń i Produkcji Wojennej. Wyposażone w szerokie pełnomocnictwa penetrowały obszar Dolnego Śląska w poszukiwaniu najlepszych miejsc, które pod względem bezpieczeństwa i możliwości intensywnej produkcji były w stanie sprostać oczekiwaniom produkcji lotniczej. Widocznym tego efektem było ulokowanie na tym obszarze do końca roku aż 203 przedsiębiorstw ! Z kolei w pierwszym kwartale następnego roku na Dolnym Śląsku pojawiło się dalsze 57 firm, zaś w drugim kwartale dodatkowo 63. W samym tylko okręgu wrocławskim Inspekcja Zbrojeniowa VIIIa wymieniła w połowie 1944 roku aż 323 ewakuowane zakłady. Należy tu jednak wyraźnie zaznczyć, że tylko część z nich realizowała zamówienia Luftwaffe.

Co prawda, żadna brytyjska czy też amerykańska bomba nie spadła na Żarów, jednak także i tutaj swoje miejsce znalazły ewakuowane z rejonów zagrożonych nalotami i frontem przedsiębiorstwa zbrojeniowe lub ich oddziały. Jak wspomina Franz Stiller ówczesny mieszkaniec Żarowa, inżynier w Didier Werke A.G. Saarau (późniejsze Żarowskie Zakłady Materiałów Ogniotrwałych) do miejscowości przeniesiono takie przedsiębiorstwa jak Elin und Schorch A.G., trzy oddziały: Elin Und Schorch, Rheydt, produkujące silniki elektryczne i materiały do samolotów w żarowskich zakładach zbożowych, Elin Und Schorch, Rheydt produkujące elektrody spawalnicze w „Silesii” oraz Zakłady Schorcha, Rheydt produkujące silniki w „Silesii” na oddziale nawozów. Przedsiębiorstwo, o którym mowa zostało utworzone 26 czerwca 1942 roku w wyniku fuzji dwóch koncernów Elin A.G für elektrische Industrie z fabrykami we Wiedniu i Linzu oraz Schorch-Werke A.G z siedzibą główną w Rheyd (dzielnica Mönchengladbach). W czasie wojny połączona firma Elin und Schorch A.G. otrzymała duże kontrakty obronne na silniki, transformatory, elektrody spawalnicze i in. urządzenia dla Kriegsmarine, Luftwaffe i Wehrmachtu. W fabrykach Elin produkowano sprzęt dla marynarki wojennej zwłaszcza stoczni Deutschen Werke Kiel und Blohm & Voß in Hamburg, do której trafiały silniki do okrętów podwodnych. W Mönchengladbach Schorch produkował natomiast silniki i inny asortyment dla lotnictwa.

Zakłady chemiczne "Silesia", fot. zbiory Żarowskiej Izby Historycznej

Wedle odtajnionego dokumentu armii Stanów Zjednoczonych "Studium Wymagań Broni Nuklearnej Strategicznego Dowództwa Lotniczego na rok 1959", widnieje aż 1200 celów w Europie Wschodniej, Związku Radzieckim i w Chinach, na które w obliczu wojny planowano zrzucić bomby atomowe. Lista "polskich" celów wymienia także Żarów, który wyszczególniono pod byłą niemiecką nazwą Saarau (podobnie Waldenburg – Wałbrzych, Langenbielau – Bielawa, Ludwigsdorf – Ludwikowice Kłodzkie, Reichenbach – Dzierżoniów, Schweidnitz – Świdnica). Jak przekonują odtajnione dokumenty, bomba atomowa zrzucona na Żarów, miała zniszczyć trzy cele ukryte pod kodami: 275, 440 i 445. Oznaczenie: 275 – "Population" - populacja ludzka, 440 – "Submarine Diesel Engines" – produkcja silników diesla dla marynarki wojennej (lata 1944-45), 445 – "Sulfuric Acid" – produkcja kwasu siarkowego w zakładach chemicznych "Silesia". Jak zatem widać amerykańskie wywiadowcze Biuro Służb Strategicznych (OSS), posiadało informacje dotyczące produkcji zbrojeniowej w Żarowie, którą realizowała podczas wojny firma Schorch, Rheyd na potrzeby niemieckiej Kriegsmarine.

Jedna ze stron odtajnionego dokumentu armii USA z 1959 roku wyliczająca Żarów jako cel potencjalnego ataku atomowego

Jak pisze Romuald Owczarek w opracowaniu pt. 130, 140 czy 150 mln RM. Ile miało kosztować OBL "Riese" ?, przeczytać możemy ... 1 lipca 1944 roku nastąpiła reorganizacja obszarów działania grup wielozadaniowych Organizacji Todt (Einsaztgruppen OT – w skrócie EG). Dolny Śląsk został przypisany do nowo utworzonego obszaru EG VII Deutschland (...) Z dokumentu z datą 1 lipca 1944 roku wynika, że na obszarze Dolnego Śląska funkcjonowały 4 Wyższe Kierownictwa Robót (OBL), w tym jedno w Jedlinie Zdrój. W tym dokumencie poszczególne OBL podaje się nazwami ich siedzib (Jedlina Zdrój, Wrocław, Świdnica i Görlitz). Ów raport dotyczy również finansowego zaawansowania w poszczególnych OBL (...) W ślad za szczegółowym raportem szefostwa EG VII w Pradze szybko przystąpiło do opracowania planów na III kwartał 1944 roku. Przyjęto nowy typ programu budowlanego – Midestbauprogramm (program najpilniejszych zadań – tzw. minimum M). Wśród 50 budów z całego Dolnego Śląska ujęto również sowiogórski kompleks budowlany. Dalej autor pisze ... Zmieniająca się sytuacja militarna i pojawiające się nowe priorytety zmuszały ministerstwo do uzbrojenia i produkcji wojennej do ciągłej weryfikacji dotychczasowych planów. Tak też było z planem działania EG VII z/s w Pradze przygotowanym na IV kwartał 1944 roku. W porównaniu z III kwartałem prawie całkowicie zmienił się wykaz najważniejszych budów do pilnej realizacji. Z dotychczasowych 50 budów na IV kwartał przeszło tylko 6, ale dopisano 50 nowych projektów budowlanych.

Swoje miejsce w tajnej dokumentacji Midestbauprogramm (IV/44) Oberbauleitung (OBL) Schweidnitz VII/VIIIa (oryginały w Vojenský Historický Archiv v Praze – OT 6/4, 47/2, kopie w Archiwum Muzeum Gross-Rosen – MGR-A 9440/DP) znalazła budowa realizowana na terenie zakładów chemicznych "Silesia" w Żarowie. Budowie tej nadano kod A 65 (M) – skrót A oznacza termin Rüstungsfertigung (produkcja zbrojeniowa). Miejsce i inwestycję realizowanej budowy określono jako Verein Chem. Fabriken "Silesia" Sternbetrieb Saarau, Krs. Schweidnitz (użyty termin Stern – gwiazda, betrieb – przedsiębiorstwo/zakład). Inwestycja ta miała kosztować 600 000 marek a przy jej realizacji miały pracować 102 osoby. Jaki był finał tej pilnej i ściśle tajnej budowy ?, czy została ona ukończona ?, co zamierzano produkować w przedsiębiorstwie/zakładzie opatrzonym kryptonimem "Gwiazda" ?, czy przy realizacji tej budowy byli zatrudnieni jeńcy wojenni czy też więźniowie obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen ?.

Jedna ze stron dokumentacji Midestbauprogramm (IV/44) Oberbauleitung (OBL) Schweidnitz VII/VIIIa z 1944 roku

Składamy Serdeczne Podziękowania dla pana Janusza Barszcza – dyrektora Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy za udostępnienie i wyrażenie zgody na publikację dokumentacji przechowywanej w zbiorach Muzeum

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy:Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
Midestbauprogramm (IV/44) Oberbauleitung (OBL) Schweidnitz VII/VIIIa, Archiwum Muzeum Gross-Rosen, sygnatura MGR-A 9440/DP
F. Stiller, Saarau, Kr. Schweidnitz, Reg. Bez. Breslau, Dinslaken
Strategic Air Command Atomic Weapons Requirements Study 1959, Washington 1959
S. Wrzesiński, K. Urban, Tajne kompleksy lotnicze Trzeciej Rzeszy na Dolnym Śląsku i Ziemi Lubuskiej, Warszawa 2015
R. Owczarek, 130, 140 czy 150 mln RM. Ile miało kosztować OBL "Riese", Odkrywca, nr 1(228)styczeń 2018, s. 4-9

Opracowanie
Bogdan Mucha